Ο τίτλος του βιβλίου αρκεί για να σε κάνει να κοντοσταθείς: Apocalypse nerds – Πώς οι τεχνοφασίστες πήραν την εξουσία. Διαβάζοντάς τον, βλέπεις μπροστά σου να ξεπηδούν φάτσες σαν του Μασκ, του Mπέζος, του Στήβ Μπάνον, του Τραμπ φυσικά, του Ζούκερμπεργκ, του επί τω έργω θανόντος Τσάρλι Κερκ, του Μιλέι με το αλυσοπρίονο… Το διαπλανητικό παρεάκι που αυθόρμητα σχηματίζεται δεν είναι τυχαίο: αφεντικά της τεχνολογίας, ινφλουένσερς και νέο-συντηρητικοί πολιτικοί συνθέτουν έναν γαλαξία που, τελευταία, διάφοροι νεολογισμοί επιχειρούν να περιγράψουν: «conservative backlash», «libertarianism», «techno-populism», «broligarchy» (σύντμηση της προσφώνησης bro, εκ του brother, και του oligarchy)…
Η Ναστάζια Χατζατζί και ο Ολιβιέ Τεσκέ, δημοσιογράφοι και συγγραφείς του βιβλίου Apocalypse nerds, που κυκλοφόρησε πριν ένα μήνα στη Γαλλία, ονόμασαν την πολιτική μετάλλαξη που εμβρόντητοι παρακολουθούμε «τεχνοφασισμό». «Αυτό που ονομάσαμε τεχνοφασισμό δεν είναι η απλή ενσωμάτωση gadgets σε έναν παλαιό αυταρχικό σχηματισμό: είναι ένα νέο σύστημα δράσης, αρθρωτό, διανεμημένο, μετα-ιδεολογικό, όπου η εξουσία παρέχεται εν είδει υπηρεσίας και ξεδιπλώνεται στη σκιά των θεσμών που προηγουμένως έχει αποδυναμώσει», γράφουν στον πρόλογό τους.
Πώς δουλεύει όλο αυτό; Ποιοι είναι οι πρωτεργάτες του, ποιες οι συνάψεις και ποια η γενεολογία του; Πώς η τεχνολογία επαναπροσδιορίζει τελικά αυτό που ξέραμε ως φασισμό; Η παρακάτω συνέντευξη με τον Ολιβιέ Τεσκέ δίνει τις πρώτες απαντήσεις.
Η συνέντευξη με τον Ολιβιέ Τεσκέ δημοσιεύτηκε στο διαδικτυακό περιοδικό Philomag στις 25/09/2025 [1]. Εισαγωγή – μετάφραση από τα γαλλικά: Μυρτώ Ράις
Το βιβλίο σας Apocalypse nerds αποδομεί μια σειρά μύθων, με πρώτο και κύριο τον μύθο της Silicon Valley ως προοδευτικής κοιτίδας τεχνολογίας. Από πού κρατάει αυτός ο μύθος;
Οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας βασίζονται όλες σε έναν ιδρυτικό μύθο, τον μύθο ότι η τεχνολογία συνεπάγεται οπωσδήποτε πρόοδο, σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων και ανά τον κόσμο δικτύωση. Για κάποιον καιρό, η υπόσχεση της πολιτικής προόδου μέσα από την τεχνική πρόοδο είχε γίνει πιστευτή: άλλωστε, τα κοινωνικά δίκτυα συνεισέφεραν στην Αραβική Άνοιξη και σε ορισμένα επαναστατικά κινήματα. Επιπλέον, διάφορες αναλύσεις έκαναν μια κάπως επιπόλαιη σύνδεση μεταξύ αντικουλτούρας και κυβερνοκουλτούρας, λες και οι επικεφαλής της «τεχνολογίας» ήταν τίποτα πρώην χίπηδες που διαδήλωναν ειρηνικά ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Και ένα τελευταίο στοιχείο της παρεξήγησης: ειδικά στη Γαλλία, αποδίδεται στον ελευθερισμό μια μονοσήμαντη και ανακριβής ερμηνεία. Ορίζεται ως ένα πολιτικό ρεύμα που απλώς υπερασπίζεται τη μέγιστη αποδέσμευση του κράτους, μια αποδέσμευση σχετικά αβλαβή, απόμακρη και ανώδυνη. Το αντιδραστικό όμως υπόστρωμα είναι παρόν εξ αρχής. Ας πάρουμε για παράδειγμα το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, καρδιά της Σίλικον Βάλεϊ. Ιδρύθηκε το 1885 από τον Λίλαντ Στάνφορντ, μεγιστάνα των σιδηροδρόμων και στη συνέχεια γερουσιαστή της Καλιφόρνιας, ο οποίος ήταν υπέρμαχος της ευγονικής, πεπεισμένος για την ύπαρξη μιας φυσικής ιεραρχίας στη νόηση. Δεν ήταν ο μόνος που γοητευόταν με τέτοιου είδους ρατσιστικές θεωρίες. Ο William Shockley, συν-εφευρέτης του τρανζίστορ, Νόμπελ Φυσικής το 1956 και περιβόητος τύραννος στο εργαστήριό του, έχει αντίστοιχες αντιλήψεις. Ο Robert Noyce, συνιδρυτής της Intel, είχε απαγορεύσει τα συνδικάτα στην επιχείρησή του, την οποία είχε δομήσει στο μοντέλο μιας αυταρχικής μικροκοινωνίας.
Πώς επεξεργαστήκατε τον ορισμό του «τεχνοφασισμού»;
Μαζί με τη Nastasia Hadjadji, επιχειρήσαμε να κατανοήσουμε το κατά πόσο η τεχνολογία αναδιαμορφώνει τον όρο «φασισμός», με την έννοια της κοινωνικοπολιτικής και κοινωνικοτεχνικής οργάνωσης της εξουσίας. Τα νέα τεχνολογικά εργαλεία που αναλύσαμε, καθώς και οι ρητορικές, οι επιχειρήσεις και η οργάνωσή τους, τα χρηματοδοτικά πακέτα και οι επενδύσεις, άραγε επαναπροσδιορίζουν την πολιτική αυτή κατηγορία που κατά κόρον σχολιάζεται και συζητιέται τα τελευταία χρόνια; Η υπόθεσή μας είναι πως ναι.
Πώς αρθρώνονται «τεχνο-» και «φασισμός»;
Βασιστήκαμε σε έναν αρκετά πλατύ ορισμό του φασισμού, που δεν θεωρεί ότι ο φασισμός γεννιέται με τον Μουσολίνι και πεθαίνει με τον Χίτλερ, αλλά εντοπίζει σταθερές σε διάφορες περιόδους της ιστορίας, που επανενεργοποιούνται υπό διάφορους όρους. Διακρίνουμε τρεις δείκτες. Ο πρώτος, δανεισμένος από τον Zeev Sternhell, έχει να κάνει με τη βούληση για μια αντι-μοντέρνα αντεπανάσταση –με την πολιτική, και όχι την τεχνολογική, έννοιά της. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα πανούργο κίνημα, γιατί θέτει σε λειτουργία την αντίδραση χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της σύγχρονης τεχνολογίας. Θα μπορούσαμε να το συνοψίσουμε ως εξής: «Όχι στο woke, ναι στο ChatGPT». » Ο δεύτερος δείκτης είναι ο εντοπισμός μιας υπαρξιακής απειλής για την ανθρωπότητα, εμμονή την οποία συναντάμε τόσο στα αφηγήματα χιλιαστικής και αποκαλυπτικής υφής, όσο και σε θεωρίες σαν αυτή της μεγάλης αντικατάστασης. Οι οπαδοί του τεχνοφασισμού αντιτάσσουν σε αυτή την απειλή την ανάγκη παλιγγενεσίας του κοινωνικού σώματος μέσω της καθαρότητας και της τόνωσης της γεννητικότητας, λευκής κατά προτίμηση. Ένα χτυπητό παράδειγμα είναι η ομιλία του αμερικανού αντιπροέδρου J. D. Vance: εξυμνεί την ενότητα της χώρας, υπό την προϋπόθεση ότι θα εξαλειφθούν όλα τα ανεπιθύμητα στοιχεία, επί του προκειμένου η «ριζοσπαστική» αριστερά –που γι’ αυτόν έχει πολύ ευρεία έννοια. Ο τελευταίος δείκτης είναι η υπεροχή της λευκής φυλής και η εμμονή με τον δείκτη νοημοσύνης. Απόδειξη το πρόσφατο μεγάλο ενδιαφέρον των αφεντικών των εταιρειών τεχνολογίας για to The Bell Curve των Charles Murray και Richard Herrnstein, ένα έργο που εκδόθηκε το 1994 και έχει στο μεταξύ καταρριφθεί από την επιστημονική κοινότητα. Οι συγγραφείς του ισχυρίζονται ότι αποδεικνύουν την ύπαρξη μιας φυσικής γνωστικής ιεραρχίας και ότι η υποστήριξη της ισότητας δεν είναι απλώς σφάλμα και ιδεολογία προς καταπολέμηση, αλλά κάτι που αντίκειται στη φύση.
Πώς ακριβώς δρα και πώς πραγματώνεται η συμμαχία τεχνολογίας και φασισμού;
Ένα πολύ καλό παράδειγμα είναι η εταιρεία αναγνώρισης προσώπου Clearview. Χρηματοδοτήθηκε από τον Peter Thiel, έναν δισεκατομμυριούχο γνωστό για τις συντηρητικές του ιδέες και την δυσπιστία του προς τη δημοκρατία, και ιδρύθηκε από ρεπουμπλικάνους ακτιβιστές που στόχο τους είχαν την αναβίωση επιστημών του 19ου αιώνα που θεωρούσαμε νεκρές, όπως η φρενολογία και ο φυσιογνωμισμός, η αντίληψη δηλαδή ότι η συμπεριφορά των ατόμων μπορεί να προβλεφθεί βάσει των χαρακτηριστικών του προσώπου τους. Η Clearview είναι η επιχειρηματική έκφραση μιας ρατσιστικής θεώρησης της κοινωνίας, και πλέον χρησιμοποιείται από την ICE, την αστυνομία των Ηνωμένων Πολιτειών αρμόδια για τον εντοπισμό και τη σύλληψη των μεταναστών.
Επισημαίνετε ότι οι επιχειρηματίες αυτοί ονειρεύονται ένα εντελώς συρρικνωμένο και ξεπερασμένο κράτος. Ο φασισμός όμως, που προϋποθέτει πλατιά γραφειοκρατία και ισχυρό κράτος, δεν μπερδεύει τα πράγματα;
Το γεγονός ότι ορισμένες ιδέες μοιάζουν ασύμβατες μεταξύ τους δεν τους ενοχλεί, το αντίθετο μάλιστα. Για γίνει αυτό κατανοητό, θα πρέπει να φανταστούμε μια εξουσία «διανεμημένη» στο πρότυπο του API (Application Programming Interface). Η «διεπαφή προγραμματισμού» επιτρέπει σε μια λειτουργία –τον γεωεντοπισμό στο Google Maps για παράδειγμα– να επαναχρησιμοποιείται εκτός του αρχικού της λογισμικού, χωρίς ο προγραμματιστής να χρειάζεται να καταλαβαίνει κάθε λεπτομέρεια της λειτουργίας. Το παράδειγμα της πληροφορικής μας βοηθάει να φανταστούμε τον τρόπο με τον οποίο κάποιες ιδέες μπορούν να μεταφυτευτούν σε πλαίσια εντελώς άσχετα με το αρχικό. Για τους «apocalypse nerds», οι ιδέες λειτουργούν με βάση το εξής μοντέλο: παίρνουμε ένα στοιχείο από ένα διανοητικό σύνολο και το βάζουμε αλλού για να δούμε τι θα συμβεί, χωρίς να μας απασχολεί η συνοχή. Μπορούν έτσι να συνδυάζουν τον Καρλ Σμιτ και την εμμονή του στο ισχυρό κράτος και την υγιή οικονομία, με τον Φρίντριχ Χάγιεκ που θέλει να μειώσει την κρατική ισχύ στο ελάχιστο. Το παράδειγμα του API ισχύει εξίσου καλά και για τους τρόπους διακυβέρνησης: στοιχεία λογισμικού μεταφέρονται σε διάφορα μέρη του κόσμου, από την Αργεντινή του Μιλέι μέχρι την Ιταλία της Μελόνι, ώσπου να επιτευχθεί η γενική καθίζηση του δημοκρατικού συστήματος.
Ο άλλος μύθος που καταρρίπτετε είναι η φαντασίωση της πραξικοπηματικής κατάληψης της εξουσίας. Λέτε ότι οι «apocalypse nerds» δεν ονειρεύονται τη μεγάλη ανατροπή, αλλά τη σταδιακή κατάρρευση…
Είναι ίσως το πιο δύσκολα κατανοητό σε αυτού του είδους τον νεοφασισμό, ιδίως μετά την εισβολή των τραμπικών στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου 2021. Ο τεχνοφασισμός δεν στοχεύει στην απότομη ανατροπή του καθεστώτος, αλλά δρα σαν τον τερμίτη που σιγά-σιγά και αθόρυβα τρώει τον ξενιστή ώσπου να καταρρεύσει. Δεν ονειρεύονται τόσο ένα overthrow, κάτι σαν στρατιωτικό πραξικόπημα, όσο ένα underthrow, που εμείς ονομάσαμε βαθμιαίο πραξικόπημα. Δύο παραδείγματα. Το ένα είναι το DOGE, το «Τμήμα κυβερνητικής αποτελεσματικότητας», που για ένα διάστημα διηύθυνε ο Ίλον Μασκ και φτιάχτηκε για να κοπούν οι δημόσιες δαπάνες και να διαλυθεί το κοινωνικό κράτος. Αν θυμάστε, στις 11 Φεβρουαρίου 2025, ο Μασκ βρίσκεται στο Οβάλ Γραφείο του Λευκού Οίκου, με τον γιο του στους ώμους και ένα κασκέτο «Maga» στο κεφάλι. Ο Ντόναλντ Τραμπ κάθεται στο γραφείο του, σιωπηλός. Ποιος κάνει κουμάντο; Πού βρίσκεται πραγματικά η εξουσία; Ολοφάνερα, όχι στα χέρια ενός δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου, αλλά μάλλον στα χέρια ενός άνδρα που χαίρει πλήρους ασυλίας και δεν χρειάζεται να λογοδοτεί για τα συγκρουόμενα συμφέροντά του. Το DOGE αποτυπώνει την πεποίθηση ότι η τεχνολογία είναι πιο αξιόπιστη από τους ανθρώπινους θεσμούς. Το δεύτερο παράδειγμα εταιρείας που διακριτικά επεξεργάζεται το βαθμιαίο πραξικόπημα είναι η Palantir.
Η Palantir εξειδικεύεται στην ανάλυση δεδομένων. Πώς ακριβώς δρα;
Η Palantir δημιουργήθηκε σε μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή. Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τραυματιστεί από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, ο Peter Thiel εκτιμά ότι η NSA [Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας] δεν έκανε σωστά τη δουλειά της και αποφασίζει να πάρει κατά κάποιον τρόπο τη σκυτάλη συνιδρύοντας μια εταιρεία που θα ειδικεύεται στην επεξεργασία δεδομένων. Της δίνει το όνομα της πέτρας που στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών σου επιτρέπει να βλέπεις τα πάντα και παντού. Είναι και εταιρεία «της αποκάλυψης» αφού την τρέφουν διαδοχικές κρίσεις, και ταυτόχρονα «τεχνοφάγος» αφού βασίζεται στην κρατική ισχύ προκειμένου να την καταποντίσει. Η Palantir χρωστάει την ύπαρξή της σε συμβάσεις με τον στρατό, τις υπηρεσίες πληροφοριών ή την αστυνομία, στις δικαιοδοσίες των οποίων έχει παρεισφρήσει. Η Palantir θεωρεί ότι οι μαθηματικοί τύποι που χρησιμοποιεί η αστυνομία της ανήκουν, η δε αστυνομία έχει εκχωρήσει την κυριαρχία της ως προς τη λήψη αποφάσεων σε μια ιδιωτική εταιρεία. Σήμερα, η Palantir παρέχει το λογισμικό με το οποίο η κυβέρνηση Τραμπ και η ICE εντοπίζουν και απελαύνουν τους ανεπιθύμητους, ο δε επικεφαλής της ICE εξέφρασε την επιθυμία του να απελαύνονται οι μετανάστες με βάση το μοντέλο της Amazon Prime, κάτι που ομολογουμένως έχει το πλεονέκτημα της σαφήνειας! Ενώ ήταν μια μέτριου μεγέθους επιχείρηση, η Palantir αντιπροσωπεύει πλέον 400 δισεκατομμύρια δολάρια χρηματιστηριακής αξίας και ανήκει στο «top 20» των αμερικανικών επιχειρήσεων, μπροστά από την Bank Of America και την Coca Cola. Ο Alex Karp, ο διευθύνων σύμβουλός της, είναι το πιο καλοπληρωμένο αφεντικό των Ηνωμένων Πολιτειών.
Πώς εξηγείται το παράδοξο της εμμονής τους με τα σύνορα και παράλληλα της επιθυμίας για εξαφάνιση του κράτους;
Πρόκειται για αντίφαση που συναντάμε σε όλα τα σημερινά ακροδεξιά κινήματα. Θα την κατανοήσουμε αν ανατρέξουμε στην εικόνα των μεσαιωνικών περιφράξεων, της ιδιωτικοποίησης, δηλαδή, μέσω του παρασιτισμού μιας πρώην κοινής γαίας. Η εμμονή για νέα σύνορα ακολουθείται από μια αποικιακή στρατηγική. Το σχέδιο Próspera είναι χαρακτηριστικό: όταν γίνεται πραξικόπημα στην Ονδούρα το 2009, μια ομάδα επενδυτών –μεταξύ των οποίων πάλι ο Peter Thiel– συγκεντρώνει περίπου 100 εκατομμύρια δολάρια για να χρηματοδοτήσει την ίδρυση ενός θύλακα με προορισμό να φιλοξενήσει μια τεχνο-ολιγαρχική ουτοπία. Επωφελούνται του νέου συντάγματος, το οποίο επιτρέπει τη δημιουργία ειδικών ζωνών, των Zede [Ζώνες εργασίας και οικονομικής ανάπτυξης], με μηδενική φορολογία για τις επιχειρήσεις και με ειδικό νομικό πλαίσιο για τη διοίκησή τους. Η ιδιωτική πόλη Próspera ιδρύεται το 2017 στο νησί Roatàn. Όταν το 2021 αλλάζει η κυβέρνηση, η Próspera κηρύσσεται αντισυνταγματική. Της ζητούνται φόροι και απαιτείται να δοθεί τέλος στην αποσχιστική της οικονομία. Για αντίποινα, οι επενδυτές προσφεύγουν σε διεθνές διαιτητικό δικαστήριο κατά της Ονδούρας και αιτούνται αποζημίωση ισοδύναμη με το ένα τρίτο του ΑΕΠ της χώρας. Μέχρι σήμερα, η αντιδικία δεν έχει λήξει. Πίσω από την εμμονή για τα σύνορα και το έδαφος, αναδύεται μια άλλη: η εμμονή για την ηγεμονία στη λήψη αποφάσεων. Το αποσχιστικό όνειρο των αναρχοκαπιταλιστών, είτε ενσαρκώνεται από τις Freedom Cities στην επικράτεια των ΗΠΑ, είτε από ένα σχέδιο σαν τη «Ριβιέρα της Γάζας», αποσκοπεί στην υπεξαίρεση συγκεκριμένων εδαφών από την κυριαρχία των εθνών-κρατών. Εκεί γίνεται και το πείραμα της επιστροφής του μονάρχη, την οποία περιγράφει ο ιδεολόγος του τραμπισμού, Curtis Yarvin.
Το μέλλον που μας υπόσχονται πόρρω απέχει από το καλιφορνέζικο όνειρο. Αποζητούν μάλιστα σθεναρά την κατάρρευση. Πώς γίνεται κατανοητή αυτή η γοητεία για την αποκάλυψη;
Ακόμα κι αν ο Curtis Yarvin επικαλείται την έλευση του Σκοτεινού Διαφωτισμού και την καταστροφή των δυτικών δημοκρατιών, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι οι τεχνοφασιστικές ελίτ πιστεύουν ότι θα τη γλιτώσουν. Η αποκάλυψη έχει εδώ δύο έννοιες: πρώτον, είναι ένας υπαρξιακός κίνδυνος, και δεύτερον είναι η εμφάνιση της κατάλληλης στιγμής που πρέπει να αξιοποιηθεί –ο αρχαιοελληνικός καιρός– προκειμένου να εγκαθιδρυθεί η νέα τάξη πραγμάτων. Από τον Curtis Yarvin έως τον Peter Thiel περνώντας από τον Charlie Kirk, όλοι χρησιμοποιούν την χιλιαστική ρητορική.
Θεωρούμε ωστόσο τους εαυτούς μας αδύναμους απέναντι σε μια τέτοια ισχύ, κυρίως οικονομική που εύκολα ξεφεύγει από το όποιο ρυθμιστικό πλαίσιο…
Σίγουρα, οι τεχνοφασίστες αναπτύσσουν ισχυρά φαντασιακά, που μπορεί να προσελκύουν ή να απωθούν. Δεν θα είχαν κανένα πρόβλημα αν όλοι όσοι τα αποστρέφονται πήγαιναν να κρυφτούν στα δάση: λιγότεροι εχθροί γι’ αυτούς. Μπορεί το ξήλωμα των φαντασιακών να είναι δύσκολο, υπάρχει όμως ένα πεδίο επάνω στο οποίο μπορούμε να έχουμε ρόλο: να υπενθυμίζουμε την υλικότητα στην οποία βασίζεται το χιλιαστικό, ευγονικό και διανθρωπιστικό όνειρο του τεχνοφασισμού. Πίσω από την επιτελεστικότητα του τεχνοφασιστικού αφηγήματος, υπάρχει η πραγματικότητα της οικονομικής αρπακτικότητας, της οικολογικής εκμετάλλευσης, της αυταρχικής κατάσχεσης του δημόσιου διαλόγου υπό το πρόσχημα μιας ψευδοελευθερίας λόγου, και της αποικιοκρατίας. Να είμαστε κι εμείς αποκαλυπτικοί, σπορείς πανικού όπως το φανταζόταν ο Günther Anders –αλλά για να φέρνουμε στο φως τους μηχανισμούς του ζοφερού τους σχεδίου.
Βιβλιογραφία
Nastasia Hadjadji & Olivier Tesquet, Apocalypse nerds. Comment les technofascistes ont pris le pouvoir, éd. Divergences, 2025
Επιμέλεια κειμένου: Αντώνης Γαζάκης
Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διανομή του άρθρου σύμφωνα με τους όρους της άδειας Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0) [2]