Η Βιρτζίνια Γουλφ γεννιέται στο Λονδίνο λίγο πριν τη δύση του 19ου αιώνα και ζει τη νιότη της σε μια Βρετανία, όπου η κοινωνική, θρησκευτική και οικογενειακή ζωή αμφισβητούνται και επαναπροσδιορίζονται. Οι γυναίκες διεκδικούν τη χειραφέτησή τους: αποκτούν δικαίωμα ψήφου, σπουδάζουν, εργάζονται και οι γάμοι μειώνονται. Αυτό το τελευταίο φυσικά έχει να κάνει και με το ότι η χώρα έχει χάσει μια γενιά ανδρών στον πόλεμο. Η Γουλφ, που στρέφεται από νωρίς στη λογοτεχνία, οξυδερκής, ατίθαση, με έναν γνήσιο αντικομφορμισμό και σπάνια πνευματική εντιμότητα να τη χαρακτηρίζουν, γράφει αρκετά κείμενα με θέμα τη γυναίκα και τη γυναικεία χειραφέτηση στις αρχές του 20ου αιώνα. Το Ένα δικό σου δωμάτιο που διαβάζεται στον Σύλλογο Τεχνών στο Νιούνχαμα και την Οντάα του Γκίρτον το 1928 είναι ίσως από τα πιο γνωστά. Την ίδια χρονιά γράφει και εκδίδει το Ορλάντο, μια φανταστική βιογραφία.
Επινοεί έναν χαρακτήρα ελεύθερο από όλους τους συνήθεις ανθρώπινους περιορισμούς. Καταρχάς, ελεύθερο από αυτό που μας δεσμεύει όλους, τον Χρόνο, δηλαδή το Γήρας και τελικά το Θάνατο. Αλλά ελεύθερο και από το φύλο, αφού ο/η Ορλάντο ξεκινά τη ζωή του ως Άγγλος ευγενής κατά την Ελισαβετιανή εποχή και φτάνει ως χειραφετημένη γυναίκα στον 20ό αιώνα. Κι εκεί, λίγο πριν το τέλος της που έρχεται, μετά από μια μάχη αιώνων ενάντια στην ανίκητη ανικανότητα των ανθρώπων να συναντηθούν, λέει για τον εαυτό της αυτή την σπουδαία, κατά τη γνώμη μου, φράση: «Ετών τριανταέξι. Γυναίκα. Μάλιστα! Αλλά και ένα εκατομμύριο άλλα πράγματα». Είναι σπουδαία, γιατί νομίζω πως κρύβει κάτι αληθινά πρωτοποριακό, όχι μόνο για την Αγγλία του 1928 αλλά και για όλο τον δυτικό κόσμο του 2019, για όλους εμάς που θαρρούμε πως έχουμε προχωρήσει στο πώς αντιμετωπίζουμε τη γυναίκα και βέβαια το ζήτημα του φύλου γενικότερα. Για την συγγραφέα του Ορλάντο το φύλο είναι ένα μόνο από όσα μπορεί κανείς να γευτεί στη ζωή και είναι ένας μονάχα όρος στην άλυτη εξίσωση που είναι ο άνθρωπος. «Είναι ολέθριο για κάποιον που γράφει να σκέφτεται το φύλο του. Είναι ολέθριο να είναι κανείς καθαρά και αποκλειστικά άντρας ή γυναίκα. Πρέπει να είναι κανείς γυναίκα με αρσενικές ιδιότητες ή άντρας με θηλυκές» γράφει στο Ένα δικό σου δωμάτιο. Κανείς δεν είναι αρσενικό ή θηλυκό λοιπόν, είμαστε και τα δύο, κι αυτό στην πραγματικότητα είναι μια βαθιά υπαρξιακή σκέψη πέρα από τον φεμινισμό, μια σκέψη που ξεπερνούσε τον φεμινισμό την ώρα που εκείνος ήταν ακόμη στην ακμή του.
Πρωτοδιάβασα το μυθιστόρημα στα δεκαέξι μου χρόνια. Τότε ερωτεύτηκα αυτό το πλάσμα, γιατί ενσάρκωνε την απόλυτη φαντασίωσή μου: να μπορώ να ζω αιώνες και ποτέ να μη γερνάω. Όταν ξανασυναντήθηκα με το κείμενο τόσα χρόνια αργότερα, διάβασα στον αλλόκοτο ήρωα της Γουλφ τον φόβο του θανάτου, αλλά και τον φόβο προς κάθε τι άγνωστο και ανεξιχνίαστο που δίνει τέλος σε μια προηγούμενη εποχή. Διάβασα όμως και την ευφορία της ύπαρξης. Γιατί δεν μπορείς να μιλήσεις για τον φόβο του θανάτου, αν δεν μιλήσεις για το πόσο ωραίο είναι να Ζεις. Διάβασα τον αγώνα του (της) Ορλάντο να βρει «αυτή τη φωνή που απαντά σε μια άλλη φωνή» και την αποτυχία του. Διάβασα τον αυτοσαρκασμό της ίδιας της Γουλφ που ξεκινά να γράψει το πιο διασκεδαστικό της βιβλίο και βεβαίως –πώς να αποφύγει κανείς τα ύψη και τα βάθη της ψυχής του;– μελαγχολεί. Αυτοί ήταν οι κεντρικοί θεματικοί πυλώνες της παράστασης, που υπήρξε μια εβδομηντάλεπτη διασκευή του μυθιστορήματος σε μορφή μονολόγου, με την ηθοποιό Αμαλία Καβάλη ως Ορλάντο.
Η διαδικασία δημιουργίας αυτής της παράστασης είχε την ιδιαιτερότητα πως η διασκευή δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια των προβών. Κι έτσι ανάμεσα στο αρχικό κείμενο της Γουλφ και στην τελική δομή του κειμένου ως θεατρικού μονολόγου πια μεσολάβησαν στάδια μακράς ανάλυσης, επιλογής των θεμάτων που μας αφορούσαν, études της ηθοποιού πάνω στα θέματα αυτά και πάνω στον χαρακτήρα, πολλές αναγνώσεις και μια συνομιλία με το υλικό μας πολύ πιο εκτεταμένη χρονικά απ’ ό, τι είθισται. Αυτό δημιούργησε έναν εξαιρετικά ισχυρό δεσμό ανάμεσα σε ηθοποιό και σκηνοθέτη. Δεν ξέρω αν βίωσα ποτέ την συνομιλία αυτή ως συνομιλία γυναικών. Έπρεπε σε όλα τα επίπεδα να επιλέξω τι από το έργο με αφορά, τι θα φωτίσουμε και τι όχι, επομένως το φύλο μπορεί να μας συνέδεε αλλά την ίδια στιγμή ήταν εκείνο που η ίδια η συγγραφέας ανέτρεπε, καθώς το αντιμετώπιζε τελικά περισσότερο ως έναν ακόμη περιορισμό του «εγώ» παρά ως στοιχείο ταυτότητας. Σε κάθε περίπτωση ένας μονόλογος είναι μια ακραία και αν μη τι άλλο ειδική θεατρική συνθήκη. Απαιτεί από τον ηθοποιό οξυμένη αίσθηση αφούγκρασης του κοινού σε μια ακροβασία ειλικρίνειας όπου κανείς άλλος δεν υπάρχει εκεί γι’ αυτόν, πέρα από τον ρόλο και τον ίδιο. Κάποιες φορές σκεφτόμουν πως διατηρεί από τη φύση του ένα είδος έκθεσης πιο συγγενές με την έκθεση του συγγραφέα σε σύγκριση με άλλες παραστασιακές φόρμες -ως αναμέτρηση το εννοώ και όχι ως λειτουργία.
Η παράσταση παίχτηκε για δύο καλλιτεχνικές περιόδους στο Skrow Theater στην Αθήνα και φιλοξενήθηκε σε Θεσσαλονίκη, Ρέθυμνο, Ηράκλειο και Πάτρα. Όπου και όποτε παίχτηκε, αγκαλιάστηκε από τον κόσμο με μια θέρμη που μας γλύκαινε την ψυχή. Μας ενθουσίαζε πάντοτε το πώς το αιχμηρό κεντρί της Βιρτζίνια Γουλφ έκανε τον κόσμο να συγκινηθεί ή να γελάσει αναγνωρίζοντας σ’ έναν λόγο του 1928 κάτι σημερινό και εντελώς δικό του. Πολλές φορές μάλιστα δεχθήκαμε την ερώτηση αν έχουμε προσθέσει δικό μας κείμενο, τόσο σύγχρονη έμοιαζε σε σημεία η σκέψη της και η αποτύπωσή της. Να σημειώσω εδώ, μεταξύ αστείου και σοβαρού, πως η συντριπτική πλειοψηφία των θεατών μας υπήρξαν γυναίκες, αφού σταθερά οι γυναίκες στηρίζουν το θέατρο. Μια σχετική στατιστική έρευνα θα είχε, πιστεύω, ενδιαφέρον.
Στην καθημερινότητά μου συναντώ γυναίκες που αντιμετωπίζουν ένα μπέρδεμα γύρω από το φύλο τους. Είμαι κι εγώ μία από αυτές. Άλλοτε χρειάζεται να διεκδικήσουμε συμπεριφορές που θα έπρεπε να είναι αυτονόητες, άλλοτε νιώθουμε πως το φύλο μας καθορίζει καταστάσεις στον επαγγελματικό μας χώρο αλλά κάνουμε εμείς οι ίδιες πως δεν το βλέπουμε, άλλοτε θέλουμε το φύλο μας να είναι αυτό που επηρεάζει τους υπόλοιπους γύρω μας και άλλοτε όχι. Νομίζω πως χρειαζόμαστε μια Βιρτζίνια Γουλφ, ίσως μάλιστα περισσότερο απ’ όσο η εποχή της. Ήταν μάλλον πολύ νωρίς για εκείνη τότε. Χρειαζόμαστε αυτό το βαθιά ελεύθερο πνεύμα που θα μπορέσει να μας στρέψει στον ανθρώπινο πυρήνα. Και εκεί, το να είναι κανείς άνδρας ή γυναίκα δεν είναι παρά ένα μόνο από τα «εκατομμύριο άλλα πράγματα».
Συζήτησε με την Ι. Βουλγαράκη και επιμελήθηκε το κειμένο η Κλεονίκη Αλεξοπούλου.
Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διανομή του άρθρου σύμφωνα με τους όρους της άδειας Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0) [1]