Μια κριτική ανάλυση του αποαποικιακού φεμινισμού της Françoise Vergès, όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο της «Ένας Φεμινισμός της Από-αποικιοποίησης». Η συγγραφέας κρίνει τον λευκό, δυτικό, εκπολιτιστικό φεμινισμό για τη διαιώνιση των ταξικών και φυλετικών ιεραρχιών και προτείνει έναν αποαποικιακό φεμινισμό που αντιτίθεται στον ρατσισμό, την αποικιοκρατία, τον ιμπεριαλισμό και τον οικονομικό απολυταρχισμό.
«Ήρθες σήμερα στον ξενώνα, έναν μήνα πριν την ενηλικίωσή σου. Με ρώτησες αν του χρόνου μπορείς να πας σχολείο. Όλα εξαρτώνται από την εξέλιξη του αιτήματος για άσυλο, άκουσα τον εαυτό μου να λέει (τράβηξες κακό λαχνό στη λοταρία της τύχης και γεννήθηκες στην Αίγυπτο). Θα σε γράψει κάποιος άλλος «επαγγελματίας». Το όνειρο μου είναι να γίνω πολιτικός μηχανικός, είπες. Και το δικό μου για σένα, είπα και διέκοψα τη συνεδρία. Ανέβηκα πάνω και έκλαψα για τη χυδαιότητά μας, τη γύμνια μας και τη συλλογική αποκτήνωση. Ένας συνάδελφος σε έβαλε να υπογράψεις χαρτιά. Κάπως έτσι νιώθω ομαδάρχης σε μια δυστοπική κατασκήνωση ξεριζωμένων ψυχών. Ζωγραφίζω, γράφω και σχεδιάζω το μέλλον για τα παιδιά, για να εκδιωχθούν αργότερα συστημικά. Απορριπτικές α΄και β΄, τελεσίδικες αποφάσεις, αφαίρεση εγγράφων, αδήλωτη εργασία, θεσμικός ρατσισμός. Τα “χαρτιά” να μην επαρκούν ούτε για κάρτα στο μετρό. Εκδιώξιμες και απελάσιμες υπάρξεις.»
To βιβλίο της Φρανσουάζ Βερζές [1] (Françoise Vergès) Ένας φεμινισμός της από-αποικιοποίησης [2] (μτφρ. Γιώργος Προδρόμου, Τοποβόρος, 2023) αποτελεί μια φλογερή κριτική του λευκού, δυτικού, καταστατικά ισλαμοφοβικού, νεγροφοβικού, ρατσιστικού και οριενταλιστικού «εκπολιτιστικού φεμινισμού».
Η βασική πολιτική κριτική που ασκείται στη θεωρία και την πολιτική του φεμινισμού αυτού είναι πως διαιωνίζει τις ταξικές και φυλετικοποιημένες [racialized] ιεραρχίες εντός του. Εύγλωττο σημάδι της πολιτικής παρακμής αυτής της μονοθεματικής εκδοχής φεμινισμού είναι ότι έχει εργαλειοποιηθεί και αξιοποιηθεί από την άκρα δεξιά στον ευρωαμερικανικό χώρο και αλλού.
Αφηγήματα που αποσιωπούν την ένοχη αποικιοκρατία, τη δουλεία και την υπερπόντια λεηλασία του παγκόσμιου Νότου και εμφορούνται από ανεξέλεγκτο πατερναλισμό προς τις γυναίκες του: «οφείλετε να μιμηθείτε τις δημοκρατίες μας, εφόσον είναι το καλύτερο σύστημα, καθώς δεν έχετε ιδέα τι πάει να πει δημοκρατία, σεβασμός του νόμου και διάκριση των εξουσιών». Έτσι, ο χώρος που δίνεται στις φυλετικοποιημένες γυναίκες είναι λίγος, η εκπροσώπηση τους στα φεμινιστικά κινήματα ισχνή και η βούληση για την υπέρβαση αυτών των αποκλεισμών περιορισμένη.
Η πολιτική αντιπρόταση στην αντιδραστικότητα του λευκού, ευρωκεντρικού, αστικού εκπολιτιστικού φεμινισμού συμπυκνώνεται στον αποαποικιακό φεμινισμό. Έναν διεθνικό, διαθεματικό, πλουραλιστικό και αντιρατσιστικό φεμινισμό που επιτίθεται στον ρατσισμό, στην αποικιοκρατία, τον ιμπεριαλισμό, τον εθνικισμό και τον οικονομικό απολυταρχισμό. Στο στόχαστρο μιας τέτοιας πολιτικής τίθενται όλες οι δομές καταπίεσης. Η συγγραφέας εγγράφεται σε έναν φεμινισμό που αντλεί από τα γυναικεία κινήματα του παγκόσμιου νότου, που δεν διστάζει να έρθει σε ρήξη με τον φεμινισμό του παγκόσμιου βορρά, να καταδικάσει την αστυνομική βία και την στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας.
Η Βερζές αναπαριστά ανάγλυφα τους πολυμέτωπους αγώνες που υπερασπίζεται προτρέποντάς μας να «περνάμε πολλές βελονιές μονομιάς». Με αυτή την εύγλωττη εικόνα μας καλεί σε διαθεματικές πολιτικές μάχες ενάντια σε όλα τα είδη καταπίεσης παράλληλα. Ο αποαποικιακός φεμινισμός θέτει σε κριτική την φυλετική δομή του κράτους και τα μονοσήμαντα αφηγήματα περί απελευθέρωσης των γυναικών. Ο ρατσισμός, υπό το φως των παραδοχών της στοχάστριας, είναι δομικός και υποστηλώνει το καπιταλιστικό σύστημα οργάνωσης της οικονομίας.
Ο εκπολιτιστικός φεμινιστικός λόγος, λόγου χάρη, που έβλεπε μια ευκαιρία ελευθερίας στην είσοδο των φυλετικοποιημένων γυναικών στην δυτική αγορά εργασίας στην πραγματικότητα διασφάλιζε την συνέχιση της κοινωνικής αναπαραγωγής στη δύση τη στιγμή που οι γυναίκες καταλάμβαναν θέσεις της μεσαίας τάξης. Οι γυναίκες του Νότου ήρθαν να καλύψουν αυτό το κενό αναλαμβάνοντας τις υπηρεσίες φροντίδας και καθαριότητας.
Η συγγραφέας παραθέτει αρκετά παραδείγματα που αναδεικνύουν τον φύλο ως ιστορική και πολιτισμική κατηγορία και ως εκ τούτου τις πολλαπλές νοηματοδοτήσεις του ανάμεσα σε αποκίες και μητροπόλεις. Όλα τα παραδείγματα αποτελούν απόπειρες της στοχάστριας να αποδομήσει το φύλο ως μια ενιαία και φυσική κατηγορία και να επαναλάβει ότι «οι γυναίκες δεν αποτελούν μια πολιτική τάξη καθαυτή».
Κλείνω με ένα κομμάτι του βιβλίου που θεωρώ ιδιαίτερα αποκαλυπτικό για τη συμπλοκή φύλου, φυλής και τάξης. Η συγγραφέας αναφέρεται στις φυλετικοποιημένες εργάτριες στη βιομηχανία της καθαριότητας έως «εξουθενωμένες». Θεωρώ τον χαρακτηρισμό αυτό ιδιαίτερα εύγλωττο. Ένας ιδιαίτερα ενσώματος όρος που μεταφράζει σε μια λέξη τον ιδρώτα των αόρατων αυτών γυναικών που οδηγούνται σε αορατοποίηση και σε μια άκρως επισφαλή συνθήκη εργασίας.
Εξουθενωμένα, φυλετικοποιημένα και αόρατα σώματα. Ξεχασμένα από τον δυτικό, λευκό και «εκπολιτιστικό» φεμινισμό που πολλές φορές δικαιολογεί τις φρικτές εργασιακές συνθήκες ως μοχλό διαφυγής από την έμφυλη καταπίεση του παγκόσμιου Νότου, που, καταστατικά, φυσικοποιημένα και a priori, καταδικάζεται συλλήβδην ως οπισθοδρομικός. Η μεταφορά των γυναικών αυτών στον δυτικό Βορρά εκλαμβάνεται αυτόματα ως πρόοδος συσκοτίζοντας έτσι όχι μόνο τις έμφυλες βιαιότητες της Δύσης, αλλά και την ακραία εκμετάλλευση του γυναικείου εργατικού δυναμικού.
Η συγγραφέας αναφέρεται διεξοδικά στη φυλετικοποίηση και θηλυκοποίηση της βιομηχανίας της φροντίδας και στη φθορά που εγγράφει στα σώματα που τη βαστάζουν. Φωνές από εργαζόμενες στη βιομηχανία της καθαριότητας αναδεικνύουν ανάγλυφα τη φθορά, την εξάντληση και την κόπωση των φυλετικοποιημένων σωμάτων. Η βιομηχανία της καθαριότητας επιβάλλει εργασιακή επισφάλεια, αορατοποιεί τα εργαζόμενα άτομα και δομείται πάνω στα φυλετικοποιημένα σώματα.
Το κείμενο του Θεοδόση Γκελτή επιμελήθηκε ο Αντώνης Γαζάκης
Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διανομή του άρθρου σύμφωνα με τους όρους της άδειας Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0) [3]