Η μοναξιά του σχοινοβάτη ανάμεσα σε hi και lo

Largo
Γιάννης Μπαλαμπανίδης
Πόλις, 2020 | 160 σελίδες

Σύμφωνα με το οπισθόφυλλο της συλλογής διηγημάτων με τίτλο Largo του Γιάννη Μπαλαμπανίδη, largo είναι ένας πολύ αργός μουσικός ρυθμός. Αυτο είναι το πρώτο πράγμα που έμαθα διαβάζοντας το βιβλίο. Το τελευταίο πράγμα που έμαθα είναι πως ο συγγραφέας, με αρκετά χρόνια στο ενεργητικό του ως δοκιμιογράφος, μπαίνει με τη συλλογή αυτή στο λογοτεχνικό στίβο και μάλιστα με αξιώσεις.

Η εντύπωση που μου δημιουργεί η ανάγνωση των διηγημάτων είναι πως ο Μπαλαμπανίδης είναι ένας ποπ παγιδευμένος σε ένα σώμα εστέτ. Αυτό το συμπέρασμα σχετίζεται τόσο με την αντινομία ανάμεσα λ.χ. σε έναν τίτλο από την ορολογία της κλασικής μουσικής και διηγήματα βγαλμένα από την σύγχρονη αμερικανική (αλλά και παγκόσμια) ποπ κουλτούρα, όπως το «Mergers and acquisitions» το οποίο εμπνεύστηκε από τη δημοφιλή αμερικανική τηλεοπτική σειρά «The Office», όσο και με την ορισμένες φορές εξεζητημένη γλώσσα που χρησιμοποιεί για ιστορίες και ήρωες, οι οποίοι θα χειρίζονταν, ίσως, έναν πιο απλό ή απλουστευμένο λόγο. Ως προς το τελευταίο, ο Μπαλαμπανίδης, ως άριστος χειριστής της γλώσσας παγιδεύεται, όχι πάντα, στο δικό του υψηλό γλωσσικό επίπεδο, αποδίδοντάς το στους ήρωές του.

Αν όμως ξεκίνησα με τα αρνητικά στοιχεία, στοιχεία που μπορούν να διορθωθούν στο μέλλον, θα ήθελα τώρα να επικεντρωθώ στα θετικά. Τα 15 διηγήματα είναι άνισα, αλλά μέσα σε αυτά κρύβονται ορισμένα εξαιρετικά κομμάτια. Στις ιστορίες οι οποίες αφορούν υπαρξιακά ζητήματα, όπως η μοναξιά, ο θάνατος (και κατ’ επέκταση, η ζωή), οι ανθρώπινες σχέσεις, ο Μπαλαμπανίδης μεταχειρίζεται το λόγο αλλά και την πλοκή με ένα τρόπο απλό, αλλά επουδενί απλοϊκό. Γίνεται ανθρώπινος, συναισθηματικός και με βάθος, χωρίς ίχνος επιτήδευσης. Τα «Ένας κήπος», «Ωράριο εργασίας», «Πρόωρη συνταξιοδότηση», «Ο προορισμός ενός νησιού», αλλά και τα «Χορευτό», «Οι στοές της Ανθήνας», ίσως ακόμη και το «Κυριακάτικο τραπέζι», σε εισάγουν στον συναισθηματικό κόσμο του συγγραφέα με τρόπο φυσικό, σε προσκαλούν να στοχαστείς πάνω σε προβλήματα που μπορεί να είχες, έχεις, ή να έχεις στο μέλλον, σε τραβάνε μέσα τους για να προβληματιστείς, να μελαγχολήσεις ή να χαμογελάσεις.

Ο Μπαλαμπανίδης φλερτάρει με διαφορετικά είδη γραφής, όχι πάντα εξίσου επιτυχημένα. Το διήγημα λ.χ. το οποίο δανείζει τον τίτλο στη συλλογή και το οποίο εντάσσεται στη λογοτεχνία του φανταστικού δεν θεωρώ πως είναι από τα δυνατά του κείμενα. Το «Ο προορισμός ενός νησιού» όμως, παρότι επίσης θα μπορούσε να ενταχθεί στο ίδιο λογοτεχνικό είδος, τοποθετώντας στο επίκεντρό του την ανθρώπινη ύπαρξη και όχι τον κόσμο που «φανταστικά» χάνεται, αποτελεί ίσως ένα από τα πιο δυνατά του διηγήματα. Σε αυτό, ο Μπαλαμπανίδης περιγράφει πως ένας κοσμογυρισμένος γιαπωνέζος ναυτικός, o Χαγιάο, και ο οποίος βρίσκεται στα τελευταία του και περιμένει το θάνατο από μέρα σε μέρα, ακούει μέσα από ένα παλιό τρανζίστορ για τον κόσμο ο οποίος χάνεται κάτω από τις θάλασσες και τους ωκεανούς. Χάνονται μέρη που είχε επισκεφτεί, κι άλλα που είχαν σημαδέψει τη ζωή του. Ταυτόχρονα, απορεί που τα παιδιά του, τα οποία βρίσκονται στο πλάι του, ακούνε τις ίδιες ειδήσεις με απάθεια. Τα παιδιά του βέβαια δε συνδέονται με κανένα τρόπο με τον κόσμο που χάνεται, σε αντίθεση με τον ίδιο. Για να καταλήξει ο Μπαλαμπανίδης στο:

Τότε ο Χαγιάο, μια στιγμή πριν κλείσει τα μάτια, κατάλαβε πως ένας άνθρωπος μπορεί να είναι ένα ολόκληρο νησί, το νησί Χοκάιντο ας πούμε, μια παραθαλάσσια κωμόπολη, ένα ποτάμι ορμητικό σαν τον Σοκότσου ή βουνό ψηλό και χιονισμένο στην κορυφή του, όπως το όρος Τέσιο, μια χώρα, μια ήπειρος, η υφήλιος ολόκληρη, κι όταν ένας άνθρωπος πεθαίνει, όπως πέθαινε τώρα αυτός, πεθαίνει μαζί του ένας ολόκληρος κόσμος και τίποτα λιγότερο. (σ. 138)

Εκεί δηλαδή όπου ο συγγραφέας δεν παγιδεύεται στο στυλ και την ομολογουμένως άρτια γραφή του, αλλά απελευθερώνει μέσω αυτών τον δικό του κόσμο, έχει υπέροχα αποτελέσματα και βγαίνουν και στον κόσμο του αναγνώστη. Οφείλω να πω πως με το συγγραφέα μας χωρίζουν ανειρήνευτες πολιτικές διαφορές, λογοτεχνικές όμως όχι και τόσο. Γι αυτό και τον καλώ, κι αν είναι ποπ, να μην το φοβάται.

Παρά τα διαφορετικά είδη και θέματα που μεταχειρίζεται ο Μπαλαμπανίδης, συνδετικός κρίκος υπάρχει, πρόκειται για το ζήτημα του χρόνου. Δεν είμαι σίγουρος κατά πόσο ο χρόνος πέρα από συνδετικός είναι και συνεκτικός κρίκος. Από την άλλη βέβαια είμαι ακόμη λιγότερο σίγουρος στο κατά πόσο μια συλλογή διηγημάτων θα έπρεπε να έχει συνοχή, είναι ένα ερώτημα που θέτω προς μελλοντική διερεύνηση, όπως θα γράφαμε σε ένα δοκίμιο. Από αυτήν την άποψη, του ζητήματος του χρόνου δηλαδή, ο τίτλος του βιβλίου -όπως και το εξαιρετικο, και προσωπικά αγαπημένο, προοίμιο, παρμένο από το έργο του βρετανού ιστορικού E. P. Thompson- φαίνεται απόλυτα λογικός και συναφής. Κι αυτό μιας και σχετίζεται με το ζήτημα του ρυθμού, και άρα με το χρόνο. Τέλος, να τονίσω εδώ πως το υπέροχο εξώφυλλο συνάδει αρκετά με το βιβλίο μιας και ο πίνακας θα μπορούσε κάλλιστα να είχε εμπνεύσει το συγγραφέα για να γράψει το «Χορευτό» ή το «Ένας κήπος», δημιουργώντας ένα αρμονικό δίπολο μορφής-περιεχομένου. Τούτων γραφέντων, περιμένω με ανυπομονησία το επόμενο λογοτεχνικό εγχείρημα.

Το κείμενο επιμελήθηκαν ο Αντώνης Γαζάκης κι ο Γιώργος Ηλιάδης.

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διανομή του άρθρου σύμφωνα με τους όρους της άδειας Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0)