«Κάιρο Εμπιστευτικό»: Στη σκιά μιας εξέγερσης, σε αναζήτηση της πραγματικής Αιγύπτου

Στις 16 Ιανουαρίου του 2011, λίγο πριν την εξέγερση που ανέτρεψε το καθεστώς Μουμπάρακ, η Σάλβα (Μαρί Μάλεκ), νεαρή μετανάστρια από το Σουδάν, γίνεται μάρτυρας μιας στυγερής δολοφονίας στο ξενοδοχείο όπου εργάζεται. Το θύμα είναι μια ανερχόμενη τραγουδίστρια ονόματι Λαλένα και το ξενοδοχείο το εμβληματικό Nile Hilton στην δυτική πλευρά της πλατείας Ταχρίρ.

Αυτό είναι το υπόβαθρο πάνω στο οποίο ο Ταρίκ Σαλέχ οικοδομεί δεξιοτεχνικά το Κάιρο Εμπιστευτικό (The Nile Hilton Incident, 2017), ένα δυνατό νεο-νουάρ με έντονα πολιτικό στίγμα. Κεντρικός ήρωας ο αστυνομικός επιθεωρητής Νορεντίν Μοσταφά (Φάρες Φάρες) που καλείται να εξιχνιάσει το έγκλημα. Έχοντας χάσει τη γυναίκα του ο Νορεντίν προβάλλεται ως μοναχικός χαρακτήρας βυθισμένος στον κυνισμό, την αδιαφορία και την διαφθορά. Υπό την εποπτεία του θείου του, ανώτερου αστυνομικού διοικητή, διευθύνει ένα κύκλωμα προστασίας στο κεντρικό Κάιρο και «διευθετεί» υποθέσεις της υπηρεσίας.

Σε αυτά τα πλαίσια του ανατίθεται και η υπόθεση Λαλένα. Οι ανώτεροί του επιδιώκουν να καταχωρηθεί το όλο συμβάν ως αυτοκτονία, εκείνος όμως αντιστέκεται θέτοντας σε κίνηση μια αλληλουχία γεγονότων μέσω της οποίας σκιαγραφείται η σήψη και ο αυταρχισμός του αιγυπτιακού καθεστώτος.

Ο Σαλέχ δεν δίνει τον χαρακτήρα αιφνίδιας ηθικής αναλαμπής στις επιλογές του πρωταγωνιστή. Η μεταστροφή του Νορεντίν είναι σταδιακή και εν πολλοίς ασυνεχής. Ευρισκόμενος διαρκώς σε μια διελκυστίνδα μεταξύ συμμόρφωσης και απείθειας προς τις επιταγές του καθεστωτικού modus operandi είναι σαν να ακολουθεί τις αμφιταλαντεύσεις της ίδιας της αιγυπτιακής κοινωνίας στο διάστημα μεταξύ της δολοφονίας του Χαλίντ Σαΐντ^[1] και της εξέγερσης της 25ης Ιανουαρίου. Στοιχείο το οποίο αναδεικνύει σκηνοθετικά ο Σαλέχ τοποθετώντας  την οριστική ρήξη του πρωταγωνιστή με το θείο του εν μέσω του πλήθους που σταδιακά συγκεντρώνεται στην πλατεία Ταχρίρ απαιτώντας την ανατροπή του Μουμπάρακ. Σε ένα ιδιαίτερα εμβριθές σχόλιο για τις κατοπινές εξελίξεις είναι δε το ίδιο το πλήθος που ακουσίως διασώζει στο πρόσωπο του θείου τους μηχανισμούς του βαθέως κράτους.^[2]

Ρεαλισμός, αλληγορίες και συμβολισμοί διαπλέκονται αρμονικά στην ταινία προσδίδοντας βάθος και ένταση στην αφήγηση. Η «υπόθεση Λαλένα» βασίζεται στην ιστορία της Λιβανέζας ντίβας Σουζάν Ταμίμ η οποία δολοφονήθηκε το 2008 κατ’ εντολή του δισεκατομυριούχου Χισάμ Ταλαάτ Μουσταφά. Όπως και στην ταινία, ο εκτελεστής ήταν μέλος των υπηρεσιών ασφαλείας, ενώ η υπόθεση ταλάνισε τις διωκτικές αρχές έως ότου δοθεί χάρη στον επιχειρηματία κατ’ εντολή του ίδιου του Αιγύπτιου προέδρου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι.

Εξίσου πλούσια σε συμβολισμούς είναι και η επιλογή του Nile Hilton ως τόπου διεξαγωγής του εγκλήματος. Το ξενοδοχείο, σήμερα Ritz-Carlton, άνοιξε τις πύλες του το 1959 και θεωρούνταν υπόδειγμα των διεθνών επιχειρηματικών συμπράξεων που προωθούσε η κυβέρνηση Νάσερ στα πλαίσια της «καθοδηγούμενης καπιταλιστικής οικονομίας». Ήταν η περίοδος που η Αίγυπτος ακροβατούσε μεταξύ Δυτικού και Ανατολικού μπλοκ επιχειρώντας να εμπεδωθεί ως ηγετική δύναμη του αραβικού κόσμου και σημαντικός περιφερειακός πόλος. Σαράντα οκτώ χρόνια αργότερα, το πλήρως ιδιωτικοποιημένο Hilton στέκεται ως σύμβολο της αμερικανικής διείσδυσης και ενός υποτιθέμενου δυτικού εκμοντερνισμού. Θεματοφύλακας του οράματος του  Κόνραντ Χίλτον για τη δημιουργία μιας «μικρής Αμερικής» σε κάθε ξένη πρωτεύουσα παρά του σοσιαλίζοντως νασερικού παναραβισμού.

Η προσοχή του Σαλέχ στη λεπτομέρεια αποτυπώνεται και στην διεισδυτική απεικόνιση της καθημερινής ζωής στο Κάιρο. Η Άμπρα βα Νούς, τόπος κατοικίας της κινηματογραφικής Σάλβα, είναι ένα από τα φτωχότερα προάστια της αιγυπτιακής πρωτεύουσας και καταφύγιο για εκατοντάδες χιλιάδες Σουδανούς πρόσφυγες. Η ιστορία της ηρωίδας είναι εν πολλοίς η ιστορία τους· φτώχεια, ρατσισμός, ζωή στο περιθώριο.

Επί της ουσίας, η Σάλβα συγκροτεί ένα δευτερεύοντα αφηγηματικό άξονα διαμέσου του οποίου ο σκηνοθέτης στηλιτεύει και ταυτόχρονα αναδεικνύει τις αβυσσαλέες  αντιθέσεις που διαπερνούν την αιγυπτιακή κοινωνία. Αν και η ταινία είναι γυρισμένη στην Καζαμπλάνκα ο Σαλέχ διανθίζει αρκετές σκηνές με πραγματικά πλάνα από τις φτωχογειτονιές και τις λεωφόρους του Καΐρου. Κίνηση με αυτοτελή συμβολισμό, δεδομένης της απαγόρευσης των αιγυπτιακών αρχών, και συνάμα κρίσιμη για τη ρεαλιστική απόδοση των συνθηκών που εν τέλει πυροδοτούν την λαϊκή εξέγερση και ως ένα βαθμό την μεταστροφή του ίδιου του πρωταγωνιστή.

Ως προς το υφολογικό στήσιμο της ταινίας η δουλειά του Σαλέχ είναι πραγματικά υποδειγματική. Οι νυχτερινές σεκάνς και ο χαμηλός θερμός φωτισμός στα εσωτερικά πλάνα δημιουργούν ατμόσφαιρα και δραματική ένταση. Στοιχείο στο οποίο συμβάλλει και η δεξιοτεχνική χρήση του γκρο πλαν, η οποία αναδεικνύει τις ερμηνείες, αλλά και την ψυχική φόρτιση των πρωταγωνιστών. Ερμηνευτικά ο Φάρες Φάρες μπορεί να ξεχωρίζει λόγω πλοκής όμως το καστ δίνει εν συνόλω μια ισορροπημένη εικόνα, με τον Σαλέχ να παίρνει δυνατές ερμηνείες τόσο από την Μάλεκ  όσο και από τον Γιάσερ Αλί Μάχερ που υποδύεται τον θείο του Νορεντίν, αστυνομικό διευθυντή Καμάλ Μοσταφά. Αν σε αυτά προστεθεί και η αξιόλογη μουσική επένδυση που επιμελείται ο Κρίστερ Λίντερ προκύπτει ένα σκηνοθετικά άρτιο αποτέλεσμα που θα ικανοποιήσει τους εραστές του είδους.

Με τους διαδηλωτές να επιστρέφουν στην πλατεία Ταχρίρ (τέλη Σεπτεμβρίου 2019) ελέω του σκανδάλου Palacegate, η ταινία αποκτά μάλιστα και έναν ιδιαίτερα επίκαιρο χαρακτήρα. Συνδυάζοντας τα κλασικά μοτίβα του νουάρ με μια διεισδυτική κοινωνική κριτική το Κάιρο Εμπιστευτικό λειτουργεί εν πολλοίς ως παράθυρο στην πραγματικότητα της σημερινής Αιγύπτου. Μπορεί να ενθουσιάσει, μπορεί και όχι, αναμφίβολα όμως είναι μια ταινία με την οποία αξίζει κανείς να αναμετρηθεί.

Το κείμενο επιμελήθηκε ο Αντώνης Γαζάκης.

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διανομή του άρθρου σύμφωνα με τους όρους της άδειας Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0)