Ο χάρτης του Άλκη Αλκαίου

Πόλεις, νησιά, πλατείες, οδοί και συνοικίες. Οι τόποι που χωρούν στους στίχους του Άλκη Αλκαίου συνθέτουν έναν χάρτη τον οποίο διπλώνουμε και ξεδιπλώνουμε χρόνια τώρα, τραγουδώντας τα χιλιόμετρα που τους χωρίζουν και τις λέξεις που τελικά τους ενώνουν.

Αν χρειαζόταν να ορίσω ένα σημείο αφετηρίας σ’ αυτή τη διαδρομή, εντελώς υποκειμενικά θα διάλεγα την άρρητη πόλη –θα μπορούσε να είναι σχεδόν οποιαδήποτε– που «έχει ρεπό» και την άρρητη γειτονιά όπου «καπνίζει ένα φουγάρο» από το Πρωινό Τσιγάρο. Διότι μπορεί αυτό το κείμενο να έχει ως θέμα τους διάφορους τόπους τους οποίους συναντάμε στα λόγια του Αλκαίου, αλλά οφείλω από την αρχή να σημειώσω ότι η τοποθέτηση της λεκτικής δράσης εντός χωρικών (και κατ’ επέκταση γεωγραφικών) ορίων πραγματοποιείται και με έμμεσο, πιο γενικό και περιγραφικό τρόπο στο έργο του Αλκαίου, όπως στο παραπάνω παράδειγμα. Μάλιστα, άλλες φορές τον ρόλο του τόπου παίζει κάτι που δεν έχει σχέση με αυτόν, δηλαδή δεν πρόκειται για ένα τμήμα της επιφάνειας της γης. Λόγου χάρη, στο Λούνα παρκ, τα κλειστά μάτια γίνονται ένα εναλλακτικό σύνορο μεταξύ δύο «επικρατειών»: του ερωτευμένου και του αποδέκτη του έρωτα («τα μάτια σου έκλεισες και μ’ άφησες απ’ έξω»). 

Αλλά, τουλάχιστον προσώρας, ας αφήσουμε στην άκρη αυτές τις όψεις για να μπούμε μέσα στην πιο γνωστή πιρόγα των τελευταίων σαράντα ετών, να δούμε από κοντά πόσο δύσκολο –μάλλον ακατόρθωτο– παραμένει να «δεθεί η Μεσόγειος με σχοινιά», να ξεδιψάσουμε με το γλυκό νερό απ’ τους Δελφούς, να ταξιδέψουμε στον χρόνο και στη γη των Βησιγότθων και να γυρίσουμε –πού αλλού;– στην Αττική (Ερωτικό). Βέβαια, η Αττική είναι μεγάλη, πού ακριβώς; Π.χ. στο κέντρο της Αθήνας, στην Πατησίων (και Παραμυθιού γωνία) όπου «με ακόρντα λα μινόρε προς το γκρίζο / καμηλιέρικα τραγούδια σου σφυρίζω» ή στη Σταδίου για να μάθουμε από πρώτο χέρι πώς μοιάζει μια μάχη με ανεμόμυλους (Ο Σάντσο Πάντσα στην οδό Σταδίου). Κι έπειτα, κοντά στην Αθήνα, να κι η Θεσσαλονίκη. Να περάσουμε κι από κει. Εξάλλου αυτή η διαδρομή ισοδυναμεί με τα νιάτα μας (Πάντα γελαστοί). Μιας και ήρθαμε, να κάνουμε και μια στάση στο Ντεπώ (Άνοιξη). Την Τούμπα δεν την αφήνω απ’ έξω, πώς θα μπορούσα άλλωστε, αλλά μαζί με την Καλογρέζα και το Αλκαζάρ γίνονται μια τριάδα αποκλειστικά για φιλάθλους (εκείνους που πια μάλλον έχουν ασπρίσει) ή μπορεί και όχι (Σαν πλανόδιο τσίρκο). 

Από τις πιο εύστοχες και περιεκτικές αποδομήσεις αυτού που ονομάζουμε ελληνικό κράτος και μαζί των πολιτών του, είναι βεβαίως ο στίχος «Δεν είναι εδώ Βαλκάνια, σου το ’πα / εδώ είναι παίξε, γέλασε και σώπα» (Αγύριστο κεφάλι), τον οποίο ενίοτε εύχομαι να μην τον έφερνα τόσο συχνά στο μυαλό και στο στόμα μου, αλλά τουλάχιστον υπάρχει, δηλαδή ο Αλκαίος κατάφερε να συμπυκνώσει σε τόσο λίγες λέξεις τη βαθιά παρακμή μας γλιτώνοντάς μας από τον κόπο να περιγράψουμε αυτό που ζούμε. Επίσης, επιβεβαιώνουμε ότι παραμένουμε «παράφοροι, ανυπόφοροι κι αδιάφοροι», καθώς και «μεγάφωνοι, μικρόφωνοι, παράφωνοι», τουλάχιστον μέχρι το ρεφρέν, όπου «Στην Πέργαμο και στην Μπαστιά, / δίδυμα πάνε φορτηγά / κι ένα ιπτάμενο δελφίνι / στον Πόρο και στη Σαντορίνη» (Το κακόηθες μελάνωμα). Κάποιοι άλλοι εξ ημών, που φέρνουμε περισσότερο σε δρομείς ημιαντοχής, κλαίμε έξω από την Ιεριχώ (Ωδή σε έναν δρομέα ημιαντοχής).

Εκτός από ουσιαστικά πολιτικός, ο Αλκαίος είναι και αφοπλιστικά ερωτικός. Στο Blues on the road, απευθύνεται στον αγαπημένο άλλο και δηλώνει ότι «Δεν έχω τόπο, εσύ ο τόπος μου κι ο χρόνος»· κι όταν κάποιοι «δραπέτες, άγιοι και ληστές», που βρίσκονται σ’ ένα αχαρτογράφητο νησί, ρωτούν να μάθουν για το αντικείμενο του πόθου του, η απάντηση είναι σαφής, αφού πληροφορούνται, μέσω απεύθυνσης και πάλι, ότι «είσαι παντού / στο Μεξικό, στο Κατμαντού / μετάξι στα κουρέλια. / Στα όνειρα των εραστών / στα δάκρυα των ποιητών / και στων τρελών τα γέλια». Σε ακόμη μία στιγμή ερωτικής έντασης, η αγκαλιά γίνεται αρένα της Μαδρίτης και «τα μάτια σου χαμένες μου πατρίδες, / η Ύδρα, η Αλόννησος, η Κως» (Εξπρές). Μιας και μόλις έκαναν την εμφάνισή τους τρία νησιά και αφού βρισκόμαστε στην παράγραφο που μιλάμε για έρωτα, προφανώς το μυαλό πηγαίνει στη λατρεμένη του Πάργα, η οποία, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι πανταχού παρούσα, ακόμη κι αν ευθέως αναφέρεται μόνο στην Άνοιξη της Πάργας (αποκλειστικά στον τίτλο, όπως συμβαίνει και με την Αμοργό, στο Καλοκαίρι στην Αμοργό, όπου κατά τ’ άλλα το νησί απουσιάζει –ως ρητή αναφορά– από το περιεχόμενο των στίχων). 

Τα ταξίδια μπορεί να αναβάλλονται, οι δρόμοι κάποτε να χωρίζουν παρά να ενώνουν, «τα σύνορα [να τα] φυλούν σταθμάρχες», όπως λέει κι ένας άλλος ποιητής, ωστόσο με τους στίχους του Αλκαίου στ’ αυτιά μας φαίνεται ότι όλα τα δρομολόγια πραγματοποιούνται κανονικά (ενίοτε μέσα στην ιδιομορφία τους), ελεύθερα και τολμηρά.  

* Επιχειρήθηκε η συγκέντρωση όλων των τόπων στους οποίους γίνεται αναφορά στους στίχους του Άλκη Αλκαίου και έπειτα η απεικόνισή τους πάνω στον παγκόσμιο χάρτη. Επιλέγοντας έναν τόπο, θα μπορείτε να βρείτε τον τίτλο του τραγουδιού/ποιήματος εντός του οποίου αναφέρεται, τον συνθέτη που το μελοποίησε, καθώς και τον μουσικό δίσκο (με τη χρονολογία της κυκλοφορίας του) όπου ανήκει και ακούστηκε πρώτη φορά. Εάν έχει ξεφύγει κάτι στη γράφουσα, με χαρά να το επισημάνετε για να προστεθεί κι αυτό.

Το κείμενο της Ευθυμίας Γιώσα επιμελήθηκε ο Αντώνης Γαζάκης

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διανομή του άρθρου σύμφωνα με τους όρους της άδειας Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0)