«Ο κάμπος στις φλόγες», Χουάν Ρούλφο

Ο κάμπος στις φλόγες
Χουάν Ρούλφο
μετάφραση: Έφη Γιαννοπούλου
Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2011 | 211 σελίδες

Θα τολμήσω να πω πως ό,τι είναι τα «Σταφύλια της Οργής» για τις ΗΠΑ του πρώτου μισού του 20ού αιώνα (και από εκεί ως την αιωνιότητα), είναι η συλλογή διηγημάτων «Ο κάμπος στις φλόγες» για το Μεξικό του δεύτερου μισού του προηγούμενου αιώνα (και από εκεί ως την αιωνιότητα).

Η ψυχοσύνθεση ενός τόπου, η γεωγραφία του, το κλίμα, οι άνθρωποι του, είναι πράγματα που, στο άθροισμα τους, σπάνια συλλαμβάνονται στη λογοτεχνία. Όταν όμως γίνει, έχουμε αριστουργήματα όπως το «Εκατό χρόνια μοναξιά», «Τα παιδιά του Μεσονυκτίου» ή τα πικρά εκείνα σταφύλια του Στάινμπεκ που ανέφερα στην αρχή του κειμένου.

Ή τα δεκαεπτά διηγήματα του Χουάν Ρούλφο. 

Σε αυτές τις μικρές ιστορίες, που μόνο οι άνυδροι τόποι κατονομάζονται, ενώ ο χρόνος απλώνεται από το κάποτε μέχρι το εδώ και τώρα, γεύεσαι το Μεξικό ως την πιο σκονισμένη του άκρη, το τελευταίο ηλιοκαμένο σύνορο. Και τα μέρη αυτά τα διασχίζει μια παρέλαση ενόχων και λιγότερο ενόχων. Άνθρωποι του μόχθου, άνθρωποι δαρμένοι από τη φτώχεια, περιπατητές της μεγάλης ερήμου, με τη βαριά σκιά του θανάτου να είναι η μόνη ασπίδα απέναντι στον ήλιο, εκείνοι που ψάχνουν για εκδίκηση και οι άλλοι που γυρεύουν μια κάποια δικαίωση ολόκληρη τη ζωή τους. Οδοιπόροι, μετανάστες, φυγάδες, πρόσφυγες, δραπέτες. Μία χώρα σε κίνηση και πάντα, σταθερά στο ίδιο σημείο. Ένας Σισυφικός εφιάλτης με όρους πολιτισμών.

Το «Ο κάμπος στις φλόγες» κυκλοφόρησε το 1953 και δεν προκάλεσε την αναμενόμενη αίσθηση. Αυτό συνέβη λίγα χρόνια αργότερα (και μετά τα κυκλοφορία του δεύτερου πονήματος του Ρούλφο, του «Πέδρο Πάραμο») και από τότε ο λογοτεχνικός κόσμος επιστρέφει ξανά και ξανά σε αυτό για να μάθει, να απομυθοποιήσει, να κλέψει, να δανειστεί, να το τιμήσει. Σε όλα αυτά βοήθησε λίγο και ο μύθος του συγγραφέα που δεν ξαναέγραψε τίποτα μέχρι το θάνατο του, το 1986!

Δεν είναι μόνο οι ιστορίες του Ρούλφο που εξυψώνουν τα δεκαεπτά αυτά διηγήματα. Δεν αμφιβάλλει κανείς πως είναι εκεί, λιτές, ενδιαφέρουσες, ολοκληρωμένες. Η πρώτη ύλη είναι δυνατή. Αυτό που, όμως, δένει το γλυκό είναι η γλώσσα. Κι όχι τόσο στο επίπεδο της ποικιλίας και της πρωτοτυπίας, όσο στη συμβατότητα τους με την ατμόσφαιρα. Σα να έχουν δημιουργηθεί αποκλειστικά για να πούνε αυτές τις ιστορίες. Στην υπηρεσία της πένας του Ρούλφο γίνονται άλλοτε κοφτερές και διαπερνάνε το τοπίο και τους ανθρώπους και άλλοτε ανακουφιστικές σαν βάλσαμο παντρεύοντας τον κυνικό ρεαλισμό με μια βροχή στα όρια του ονείρου.

Τα διηγήματα του Ρούλφο είναι λυτρωτικά με έναν τρόπο αναπόφευκτο. Που δεν μπορείς να τον διαπραγματευτείς. Είναι τα μάταια δάκρυα πάνω από έναν τάφο, η συνειδητοποίηση της ευτυχίας λίγα δευτερόλεπτα αφότου παρέλθει. Λουσμένα στο φως, είναι δεκαεπτά ξυραφιές σκοταδιού τόσο όμοιες με τη ζωή που πιάνεις το μάγουλο σου να δεις που σε έχουν κόψει.

Αν στάξει αίμα μην παραξενευτείς. Είναι μέρος της εμπειρίας. 

Το κείμενο του Παναγιώτη Αρβανίτη επιμελήθηκε ο Αντώνης Γαζάκης

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διανομή του άρθρου σύμφωνα με τους όρους της άδειας Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0)