Τεύχος #03

Το ιερό και το βέβηλο

Μεταφορικά και κυριολεκτικά, τα ανθρώπινα δικαιώματα έγιναν στη Δύση το νέο «ιερό»: το θύμιζαν, μια εικοσαετία σχεδόν πριν, οι βόμβες απεμπλουτισμένου ουρανίου στη Σερβία. Πόσο απείχε, όμως, αυτό το «ιερό» από το βέβηλο, θα το διαπιστώναμε με αλλεπάλληλες αφορμές στο γύρισμα της χιλιετίας.
Josef Koudelka, «Exile»

«Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός, γεννώντας
Μες απ’ την πεθαμένη γη τις πασχαλιές, σμίγοντας
Θύμηση κι επιθυμία, ταράζοντας
Με τη βροχή της άνοιξης ρίζες οκνές…»

Τ. Σ. Έλιοτ, Η Έρημη Χώρα (μτφρ.: Γ. Σεφέρης)

 

Μια από τις πιο προκλητικές γραφίδες στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα, ο (δυστυχώς αμετάφραστος ακόμα στα ελληνικά) Σάμιουέλ Μόιν, μας ζητά να προσέξουμε μια «λεπτομέρεια» κρίσιμη για την ιστορία των ιδεών στη Δύση.  Το 1937, μας λέει, λίγο μόλις πριν ξεσπάσει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, η Καθολική Εκκλησία στη Ρώμη και ο Προτεσταντισμός στην άλλη όχθη του Ατλαντικού ενστερνίζονται έναν λόγο περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αποσυνδέει αυτά τα τελευταία από την κοσμική «πηγή» τους – από την παράδοση της Γαλλικής Επανάστασης και, τελικά, από την ιδέα της κοινωνικής δικαιοσύνης. Σαν σε αντικατοπτρισμό, λίγο μετά τον πόλεμο, και με όχημα πια τα κόμματα της ανερχόμενης Χριστιανοδημοκρατίας, τα κοσμικά κράτη έρχονται να ολοκληρώσουν τον περιορισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο άτομο και την οικογένεια, παραχωρώντας την ίδια στιγμή περισσότερο δημόσιο χώρο στις εκδηλώσεις χριστιανικής ευσέβειας[1].

Μεταφορικά και κυριολεκτικά, τα ανθρώπινα δικαιώματα έγιναν στη Δύση το νέο «ιερό»: το θύμιζαν, μια εικοσαετία σχεδόν πριν, οι βόμβες απεμπλουτισμένου ουρανίου στη Σερβία. Πόσο απείχε, όμως, αυτό το «ιερό» από το βέβηλο, θα το διαπιστώναμε με αλλεπάλληλες αφορμές στο γύρισμα της χιλιετίας. Στον κόσμο μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, ο Πόλεμος των Πολιτισμών που κήρυξε η Δύση, αυτή η παραφροσύνη-για-δύο με τον ένοπλο ισλαμικό φονταμενταλισμό, που εξασφάλιζε στο εξής ένα φόβητρο για την ενότητα της Δύσης και τη συνέχεια του Ψυχρού Πολέμου με άλλα ονόματα και μέσα, νομιμοποιούνταν με μια ρητορική θρησκευτική και «δικαιωματική», ταυτόχρονα.

Αυτή τη «διαλεκτική» της πίστης και της εκκοσμίκευσης, τους διαφορετικούς δηλαδή δρόμους πολιτικοποίησης της θρησκείας και της κοσμικότητας, ιδίως σήμερα, σε καιρούς «απομάγευσης» της πολιτικής, διερευνά το αφιέρωμα του τρίτου τεύχους του Marginalia.

Ο σκληρός Απρίλης του 2018 δίνει αρκετές αφορμές για να σκεφτούμε: το «άνοιγμα» του κράτους προς την Εκκλησία και τις σκοπιμότητές του, την εργαλειοποίηση του χριστιανισμού, τους πολύ διαφορετικούς ρόλους του πολιτικού Ισλάμ στο διεθνές στερέωμα και στο εσωτερικό των κοινωνιών στην Ανατολή και τη Δύση. Να τα ξαναθυμηθούμε όλα αυτά, ενώ, με πρόσχημα πάλι τα ανθρώπινα δικαιώματα (κατακρεουργημένα στη Συρία, όπως όμως και στην Υεμένη), η «χριστιανική Δύση» απελευθερώνει δυνάμεις που δεν είναι βέβαιο ότι μπορεί να ελέγξει. Πέρσι τέτοια εποχή, ο Ντόναλντ Τραμπ εγκαινίαζε μια νέα μορφή σοσιαλμιντιακής άσκησης πολιτικής, διατάζοντας μέσω twitter να βομβαρδιστεί η Συρία και χτυπώντας την αεροπορική βάση Αλ Σαϊράτ. Φέτος, η Τερέζα Μέι δήλωσε ανερυθρίαστα ότι δεν χρειαζόταν η γνώμη του αγγλικού κοινοβουλίου (του αρχαιότερου, σημειωτέον, κοινοβουλευτικού θεσμού της νεωτερικότητας). «Η ανάγκη να υπάρξει διεθνής αντίδραση για να αποτραπεί η συνέχιση της χρήσης χημικών στη Συρία» δεν άφησε χώρο για κοινοβουλευτικές ευαισθησίες – ούτε, πολύ περισσότερο, για εκδηλώσεις χριστιανικής αγάπης λόγω των ημερών.

Αν ΗΠΑ, Βρετανία και Δυτικοί σύμμαχοι φαίνονται αναποφάσιστοι ως προς τη γενίκευση της σύρραξης, τίποτα δεν εγγυάται ότι στο άμεσο μέλλον δεν θα συμβεί κάτι πιο σοβαρό εκεί που δεν το περιμένει κανείς – ίσως και χωρίς προηγούμενη κλιμάκωση. Η δήλωση του Ρώσου υπ. Εξωτερικών Λαβρόφ, ότι οι σχέσεις Δύσης-Ρωσίας βρίσκονται σε χειρότερο σημείο από τον Ψυχρό Πόλεμο, είναι ενδεικτική μιας καινούριας εποχής.

Το μόνο βέβαιο, για την ώρα, είναι η διάψευση των βεβαιοτήτων. Όχι, η θητεία Τραμπ δεν είναι με κανέναν τρόπο το «τέλος της παγκοσμιοποίησης», όπως διατείνονταν θερμοί «αντιλαϊκιστές» (μεταξύ τους, δε, και κάποιοι λαϊκιστές). Όχι, ο Εμμανουέλ Μακρόν δεν είναι η δημοκρατική εναλλακτική απάντηση της Ευρώπης στην άνοδο του «εθνολαϊκισμού»: από την επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα και τους πρόσφυγες μέχρι την πολιτική στο Πανεπιστήμιο, το «αντιλαϊκιστικό» Ακραίο Κέντρο μειώνει απελπιστικά τις αποστάσεις με την Ακροδεξιά – τάση που επισημαίνει ο Ηλίας Ιωακείμογλου για την πολιτική συγκυρία και στην Ελλάδα.

Η κρίση στα ελληνοτουρκικά λειτουργεί επίσης ως θρυαλλίδα βεβαιοτήτων. Από λέξη ταμπού, ο πόλεμος κατακλύζει καθημερινά πια τη δημόσια σφαίρα: όλοι συζητάνε γι’ αυτόν ως κάτι αναπόφευκτο. Κι όπως έγραφε ο Παντελής Καλιότσος στα Ξύλινα Σπαθιά του, από τη στιγμή που ο μπαρμπα-Γάντζος γέμισε τη βιτρίνα του με πολεμικά παιχνίδια, όλα τα παιδιά άρχισαν να τα αγοράζουν. Η γενιά που έζησε τελευταία πόλεμο στην Ελλάδα δεν ζει πια -γι’ αυτό και οι εθνικιστικές εξάρσεις είναι ευκολότερες και με μικρότερο κόστος. Όμως, από τον πόλεμο στο Ιράκ το 1991 και τη Γιουγκοσλαβία το 1999, μέχρι το αιματοκύλισμα του Αφγανιστάν, ξανά του Ιράκ, τη Γεωργία και την Τσετσενία, τον πόλεμο στο Λίβανο, την κτηνωδία χωρίς τέλος σε βάρος της Παλαιστίνης, ο πόλεμος είναι «πανταχού παρών». Σε πείσμα της πραγματικότητας, η ματιά των κοινωνιών μας παραμένει δυτικοκεντρική: τον πόλεμο περισσότερο τον φαντασιωνόμαστε, παρά τον στοχαζόμαστε. Όμως, το επικίνδυνο παιχνίδι της ελληνικής κυβέρνησης με τη φωτιά, άλλοτε με μια ρητορική που ακολουθεί στην όξυνση την Τουρκία, άλλοτε με την εμβάθυνση της συμμαχίας με το διαρκώς εμπόλεμο Ισραήλ και τις ΗΠΑ, δεν έχει ακόμα κατανοηθεί στις διαστάσεις και τις δυνατές του συνέπειες.

Καθώς καιρό τώρα τον τόνο στην πολιτική δίνουν τα τοτέμ του Έθνους και της Ασφάλειας, όλο και λιγότερο δηλαδή οι αγώνες για κοινωνική δικαιοσύνη, τα «ανθρώπινα δικαιώματα» παύουν να είναι «ιερά» όταν πρόκειται για τους εχθρούς του κράτους. Ο αγώνας του Βασίλη Δημάκη, που έφτασε με το σώμα του στο «μη παρέκει», διεκδικώντας το αυτονόητο, θυμίζει πως τα θεωρούμενα «μικρά» λένε πολλά, ανησυχητικά πολλά, για τα «μεγάλα»: για το είδος της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης που περιθάλπουν Αμβρόσιους, εκδικούμενες αναρχικούς, αντιφρονούντες, ποινικούς, «μη κανονικούς».

Το τεύχος του Marginalia που παρουσιάζουμε αυτό το μήνα μοιάζει να μη σχετίζεται άμεσα με την επικαιρότητα. Θα μπορούσε κανείς να δει ως αφορμή του τα πολύ προφανή: την αθώωση του Μητροπολίτη Αμβρόσιου για το χυδαίο ρατσιστικό λόγο του, την επίθεση παραθρησκευτικών ομάδων στην παράσταση Jesus Christ Superstar, την επιστροφή της θρησκευτικότητας και της ευσέβειας ως σταθεράς του δημόσιου λόγου στη χώρα μας και αλλού. Επιδιώξαμε, ωστόσο, κάτι πιο ουσιαστικό από ένα «θεολογικό» σχόλιο στην πολιτική επικαιρότητα ή ένα πολιτικό σχόλιο στις ιδεολογικές χρήσεις των θρησκειών.

Η εποχή της κρίσης, η εποχή μας, χαρακτηρίζεται από μια μόνιμη ρευστότητα. Η κρίση ανοίγει το ερώτημα της βιωσιμότητας του σημερινού συστήματος. Την ίδια στιγμή, η ευθραυστότητα της ζωής, σταθερά στην εποχή μας για πλειοψηφικά πλέον τμήματα της κοινωνίας, θέτει το ζήτημα του συστήματος αξιών με το οποίο η ανθρωπότητα καλείται να ελέγξει τις δυνάμεις καταστροφής που διαθέτει. Οι πνευματικές παραδόσεις που θέτουν τα σχετικά ερωτήματα και προτείνουν απαντήσεις είναι, κυρίως, κοσμικές. Ισχυριζόμαστε, ωστόσο, ότι δεν είναι απαραίτητα οι μόνες.

Άδεια Creative Commons
Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διανομή του άρθρου σύμφωνα με τους όρους της άδειας Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 4.0 Διεθνές

Υποσημειώσεις[+]

Σχετικά με τον συντάκτη

Marginalia Σημειώσεις στο περιθώριο

Κάθε μήνα, το Marginalia αναζητά την ύλη του στα σημεία συνάντησης πολιτικής, επιστημών και πολιτιστικής παραγωγής. Σε όσα μας ενδιαφέρουν από κριτική σκοπιά. Και σε όσα απλά μας συγκινούν.

Σχόλιο

Πατήστε εδώ για να σχολιάσετε

  • τωρα που χρειζομαστε λογια απλα , εσεις γραφετε τοσο περιπλοκα..
    τωρα που τα συστηματα τελειωσαν εσεις προσπαθειτε να περιπλανηθουμε και να χαθουμε στις λεξεις αφου πραξεις δεν ειδαμε….
    και βεβαια παντα κατα του Χριστου -πολεμος σε ολα τα επιπεδα-
    απορω μονο για ενα πραγμα:
    ασχολειστε με χιλια δυο αλλα ασχετα θεματα την στιγμη που θαπρεπε να ξεκινατε καθε φορα με την φραση:
    ναι μια ακομα μερα δικτατοριας στην ελλαδα και αριστεροστροφου φασισμου…
    καθαρα λογια .
    νισαφι πια…