Μια σφαγή βγαλμένη απ’ τα παραμύθια μα που ήτανε αλήθεια

Επιχείρηση Σφαγή
Rodolfo Walsh
μετάφραση: Κρίτωνας Ηλιόπουλος
Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2018 | 256 σελίδες

Η Επιχείρηση Σφαγή του Ροδόλφο Ουόλς είναι ένα μικρό βιβλίο με πλοκή καταιγιστική σαν ριπή πολυβόλου. H ανάγνωσή του σου προκαλεί ένα μεγάλο σφίξιμο στο στήθος. Δυστυχώς δεν πρόκειται για μυθοπλασία, παρότι ο συγγραφέας του θα γινόταν πιστευτός ακόμη κι αν το αποκαλούσε έτσι. Όπως γράφει στο σύντομο σημείωμά του ο μεταφραστής του βιβλίου, Κρίτωνας Ηλιόπουλος, το έργο του Ουόλς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «μη μυθοπλαστική πεζογραφία» (σ. 9). Πρόκειται λοιπόν για «ένα δημοσιογραφικό αφήγημα σαν μυθιστόρημα αλλά χωρίς «μύθο» και με πραγματικά γεγονότα» (σ. 9).

Το βιβλίο γράφτηκε πριν 60 χρόνια εν είδει σειράς δημοσιογραφικών ρεπορτάζ από τον δημοσιογράφο και τότε πολιτικά φιλελεύθερο, Ουόλς. Πρόκειται για την περιγραφή μιας οργανωμένης στο πόδι και άγαρμπης σφαγής που ακολούθησε το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα που έλαβε χώρα στην Αργεντινή στις 9 Ιουνίου 1956. Μιας σφαγής την οποία το καθεστώς επιχείρησε να αποκρύψει και την οποία ο Ροδόλφο Ουόλς χάρη στις άοκνες προσπάθειές του μπόρεσε να αποκαλύψει, αλλά και να προσδιορίσει με κάθε λεπτομέρεια. Αναζητεί μάρτυρες, εντοπίζει επιζώντες, προσπαθεί να προσδιορίσει ποιος βρισκόταν πού και γιατί. Δεν υπήρξε μια εύκολη διαδικασία μιας και είχε απέναντί του τις δυνάμεις καταστολής οι οποίες βρίσκονταν στην εξουσία, και τις οποίες επιχειρούσε ταυτόχρονα να καταστήσει υπόλογες για τα εγκλήματά τους. Μια μάχη μεταξύ της εξουσίας, για την απόκρυψη των εκτελέσεων, και του Ουόλς, για την ανάδειξή τους.

Αυτό που αποτελεί κομβικό σημείο της πλοκής δεν είναι απλά η έρευνα ενός μαχητικού ριζοσπαστικού δημοσιογράφου σχετικά με τις εκτελέσεις κάποιων αθώων ανθρώπων. Τις μέρες εκείνες σκοτώθηκαν πολλοί άνθρωποι, είτε συμμετείχαν είτε δε συμμετείχαν στα επαναστατικά γεγονότα. Αλλά και πιο πριν, το καθεστώς δεν φειδόταν αυταρχικών και βάρβαρων μέσων για την επιβολή του εκμεταλλευτικού καθεστώτος.

Το σημείο-κλειδί εδώ, που αποτελεί και το έναυσμα για την έρευνα – καταγγελία του Ουόλς, είναι η παραβίαση του βασικότερου κανόνα του ποινικού δικαίου και της ποινικής δικονομίας, που αξιώνει εφαρμογή ακόμη και στις πιο ταραγμένες περιόδους, οι οποίες μετέρχονται των βιαιότερων μέσων: την αρχή ότι δεν υπάρχει έγκλημα ούτε επιβάλλεται ποινή χωρίς νόμο που να ισχύει πριν την τέλεση της πράξης και να ορίζει τα στοιχεία της, και που απαγορεύει πλήρως την αναδρομική εφαρμογή βαρύτερου κανόνα από αυτόν που ίσχυε πριν την πράξη.

Τα θύματα, λοιπόν, στο έργο του Ουόλς, συλλαμβάνονται μία-μιάμιση ώρα πριν την επίσημη κήρυξη του στρατιωτικού νόμου, που επιστρατεύθηκε προκειμένου να αντιμετωπίσει μια, τελικώς αποτυχημένη, επαναστατική απόπειρα περονιστών κατά του καθεστώτος. Και εκεί βρίσκεται όλη η εστίαση του συγγραφέα. Οι δύο βασικές διαφορές των δολοφονιών που απασχολούν τον Ουόλς, και οι οποίες πέτυχε να απασχολήσουν και το καθεστώς -παρά την απόπειρα πλήρους απόκρυψής τους- μέχρι τα ανώτερα κλιμάκιά του, είναι ότι, αφενός κάποιοι από τους εκτελεσμένους επέζησαν, και αφετέρου, ότι, ενώ οι άλλες εκτελέσεις, βάσει του στρατιωτικού νόμου, ήταν νόμιμες, αυτές έγιναν έξω ακόμη και από το εξαιρετικό δίκαιο που κηρύχθηκε για να αντιμετωπίσει την απειλή εναντίον της τάξης και να δικαιολογήσει τις κτηνωδίες για την αποκατάστασή της.

Και, ενώ, πάλι, όλοι γνωρίζουμε από την αρχή ποιοι επέζησαν και ποιοι πέθαναν, και ποιοι τους σκότωσαν, έστω από μια «αριστερή προδιάθεση» ή από τη σιγουριά που μας μεταδίδει ο συγγραφέας ότι θα αποκαλύψει την αλήθεια, αυτό που παρασέρνει τον αναγνώστη είναι τελικώς το αν θα βρεθούν τα στοιχεία για να αποκαλυφθεί η θηριωδία.

Ο Ουόλς επιθυμεί να αποκαλύψει την αλήθεια και να εκθέσει το καθεστώς. Κι ενώ παρά τις δυσκολίες επιτυγχάνει στο πρώτο σκέλος της στοχοθεσίας του, αποτυγχάνει παταγωδώς στο δεύτερο. Κι αυτό είναι που τον θυμώνει, τον πεισμώνει και στο τέλος τον ριζοσπαστικοποιεί. Ο φιλελεύθερος Ουόλς του 1956 δίνει τη θέση του στον αριστερό περονιστή και υποστηρικτή των ανταρτών μοντενέρος (σ. 10) της δεκαετίας του 1970, και έπειτα στον συγγραφέα και δημοσιογράφο ο οποίος δημοσιεύει το 1977 μια ανοιχτή επιστολή προς το δικτατορικό καθεστώς του Βιντέλα, η οποία συμπεριλαμβάνεται στην εν λόγω έκδοση (σ. 232-247). Μια μέρα μετά την αποστολή της επιστολής στον εγχώριο τύπο δέχεται την επίθεση των χουντικών, αμύνεται με το μικρό του πιστόλι, δολοφονείται και το πτώμα του εξαφανίζεται. Κινηματογραφικό τέλος ενός κειμένου που θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει κινηματογραφικό σενάριο.

Στα πολύ θετικά της έκδοσης, πέραν της εξαιρετικής μετάφρασης του Κρίτωνα Ηλιόπουλου, προσμετρώνται τα διάφορα κείμενα του παραρτήματος, όπως οι επίλογοι που άλλαζαν από έκδοση σε έκδοση λόγω των μεταβολών στην υπόθεση, η προαναφερθείσα επιστολή, αλλά και το επίμετρο του αργεντίνου συγγραφέα και ακτιβιστή Οσβάλδο Μπάγερ, ο οποίος μέσα από την περιγραφή του έργου του Ουόλς και του αργεντίνικου πολιτικού πλαισίου μας βοηθάει να κατανοήσουμε γιατί ο Ουόλς υπήρξε πραγματικά σπουδαίος.

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διανομή του άρθρου σύμφωνα με τους όρους της άδειας Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0)