Τεύχος #01 Ψηφιακά Προϊόντα

Χαρτογραφώντας «τρομοκράτες»: Επίπεδα διαγράμματα για σφαιρικά ζητήματα

Λεπτομέρεια του διαγράμματος των «μαχητικών οργανώσεων» του παγκόσμιου Ισλαμικού Κράτους στο Mapping Militant Organizations

Το ψηφιακό προϊόν Mapping Militant Organizations (Χαρτογράφηση Μαχητικών Οργανώσεων· στο εξής θα το αναφέρουμε συντομογραφημένο ως «ΜΜΟ») του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ επιχειρεί, σύμφωνα με τους συντελεστές του, να τεκμηριώσει και να δείξει την εξέλιξη μαχητικών, δηλαδή ένοπλων οργανώσεων διαφόρων περιοχών του κόσμου στη διαχρονία. Προσφέρει μια οπτική αναπαράσταση της ιστορικής πορείας καθεμίας (δημιουργία, διασπάσεις και συγχωνεύσεις, τέλος) και την παρουσιάζει αναλυτικά μέσα από λιγότερο ή περισσότερο εκτενή κείμενα.

Το ΜΜΟ αναδεικνύει ταυτόχρονα δύο πολύ διαφορετικά μεταξύ τους ζητήματα: το πρώτο αφορά τους τρόπους ψηφιακής παράστασης δεδομένων, το δεύτερο τη χρήση γενικών ή γενικευτικών όρων για την  συμπερίληψη σε μία ενιαία κατηγορία ενός πλήθους φαινομένων. Και τα δύο αυτά ζητήματα είναι εντελώς κρίσιμα για πολλά από τα προϊόντα που παράγονται ως αποτέλεσμα έρευνας στις ερμηνευτικές και κοινωνικές επιστήμες. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο επιλέξαμε να παρουσιάσουμε κριτικά το ΜΜΟ.

Η οπτικοποίηση δικτύων και σχέσεων σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές και στην εξέλιξη τους μέσα στον χρόνο είναι ένα από τα πεδία στα οποία ψηφιακά προϊόντα, με υλικό και ερωτήματα από πολύ διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους, πειραματίζονται παράγοντας πολύ διαφορετικές λύσεις, όπως δενδρογράμματα, στατικά γραφήματα δικτύων και βίντεο παρουσίασης της εξέλιξης αυτών των γραφημάτων στον άξονα του χρόνου. Το ΜΜΟ δίνει μια ίσως υπερβολικά απλή λύση στο πρόβλημα αυτό, η οποία ωστόσο προσφέρεται ιδιαίτερα για την ανάδειξη της βασικής προβληματικής αναφορικά με τα ζητήματα αυτού του είδους.

Το ΜΜΟ στηρίζεται στη γενική έννοια «μαχητικές οργανώσεις». Αυτή είναι και η μεγάλη μεθοδολογική του αδυναμία. Όπως και η έννοια «βία» η οποία ξεκινώντας από τις πολιτικές επιστήμες εισέβαλε και στην ιστορική επιστήμη και υποβοηθά την σύγκριση -έως και- την εξομοίωση πολύ διαφορετικών φαινομένων, συσκοτίζοντας μάλλον παρά διαφωτίζοντας, έτσι και ο όρος «μαχητικές οργανώσεις» χρησιμοποιείται στο ΜΜΟ για να συμπεριληφθούν και στην πράξη να εξομοιωθούν ανόμοιες συσσωματώσεις: εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, στρατιωτικο-πολιτικές οργανώσεις της αριστεράς, ακροδεξιές οργανώσεις και ισλαμιστές τρομοκράτες κατηγοριοποιούνται όλες μαζί ως «μαχητικές οργανώσεις».

Το ΜΜΟ είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού μιας βάσης δεδομένων όπου συγκεντρώνονται στοιχεία και κείμενα για μαχητικές οργανώσεις, και διαγραμμάτων τα οποία οπτικοποιούν την εξελικτική πορεία αυτών των μαχητικών οργανώσεων. Ο κώδικας που χρησιμοποιείται για την υλοποίηση των διαγραμμάτων είναι ανοιχτός και προσβάσιμος στο github . Αντιθέτως η βάση δεδομένων δεν είναι ανοιχτή και οι χρήστες δεν έχουν άμεση πρόσβαση στα πρωτογενή δεδομένα στα οποία βασίζονται τα κείμενα και τα διαγράμματα που τους παρουσιάζονται στις σελίδες του ΜΜΟ.

H βασική οργανωτική μονάδα του ΜΜΟ είναι, όπως λογικά θα περίμενε κανείς, η μαχητική οργάνωση. Το τι είναι μια «μαχητική οργάνωση» πρέπει ο χρήστης να το αντιληφθεί μόνος του: πουθενά δεν υπάρχει κάποια εννοιολόγηση του όρου ούτε κάποια ένδειξη για τα κριτήρια που οδηγούν στον χαρακτηρισμό μιας οργάνωσης ως «μαχητικής».

Η βασική οργανωτική αρχή είναι ο γεωγραφική εντοπισμός των οργανώσεων. Αυτός ο εντοπισμός μπορεί να είναι, ανάλογα με τα δεδομένα, σε επίπεδο πόλης ή περιοχής (Χαλέπι, Βόρεια Ιρλανδία), χώρας (Ιράκ) ή ευρύτερης περιοχής (Βόρειος Καύκασος, Βόρεια Αφρική). Στην περίπτωση του Πακιστάν χρησιμοποιούνται δεδομένα που αφορούν χαρακτηριστικά των μαχητικών οργανώσεων για την δημιουργία δύο χαρτών: έναν που περιλαμβάνει όλες τις μαχητικές οργανώσεις η δράση των οποίων εντοπίζεται στο Πακιστάν και έναν που είναι υποσύνολο του πρώτου και περιλαμβάνει τις οργανώσεις που έχουν χαρακτηριστεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ότι ανήκουν στην ή σχετίζονται με την Αλ-Κάιντα. Σε δύο περιπτώσεις εγκαταλείπεται ο γεωγραφικός εντοπισμός ως βασική οργανωτική αρχή, για να παραχθούν διαγράμματα στα οποία αποτυπώνεται η παγκόσμια διασύνδεση συγκεκριμένων μαχητικών οργανώσεων: της Αλ-Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους.

Το χρονικό εύρος που καλύπτει κάθε διάγραμμα προσαρμόζεται στα δεδομένα του υλικού. Το διάγραμμα, για παράδειγμα, στο οποίο παρουσιάζονται οι μαχητικές οργανώσεις στην Ιταλία καλύπτει το διάστημα από τον Γενάρη 1953 (σχηματισμός της ακροδεξιάς οργάνωσης Ordine Nuovo[1] μέχρι τον Γενάρη του 1988 (τέλος της δράσης της αριστερής οργάνωσης Brigate Rosse – Partito Comunista Combattente και της ακροδεξιάς οργάνωσης Nuclei Armati Rivoluzionari), ενώ ο χάρτης για το Πακιστάν το διάστημα από τον Γενάρη του 1970 (δημιουργία της οργάνωσης Haqqani Network) μέχρι σήμερα.[2]

Η αρχική σελίδα, η οποία είναι και το κύριο σημείο εισόδου στο υλικό, παρέχει τρεις τρόπους πρόσβασης: τους χάρτες/διαγράμματα, τα προφίλ των οργανώσεων, τα κείμενα δηλαδή που παρουσιάζουν συνοπτικά και αναλυτικά πληροφορίες σχετικά με την κάθε οργάνωση και την ελεύθερη αναζήτηση. Η γραμμή πλοήγησης δίνει τις δύο πρώτες δυνατότητες, η δεξιά στήλη (sidebar) προσφέρει εκτός από αυτές επιπλέον και την δυνατότητα ελεύθερης αναζήτησης με όρους που διαλέγει ο χρήστης. Το κυρίως σώμα ωστόσο της σελίδας είναι έτσι οργανωμένο, ώστε να ενθαρρύνει ιδιαίτερα την πρόσβαση μέσα από τους χάρτες/διαγράμματα. Εξάλλου όλες μας οι απόπειρες να προσεγγίσουμε το υλικό μέσα από το σημείο εισόδου «προφίλ» (από την γραμμή πλοήγησης και την δεξιά στήλη) απέτυχαν: «Server error». Τα προφίλ των οργανώσεων είναι στην πράξη προσβάσιμα μόνο μέσα από τους χάρτες/διαγράμματα ή μέσα από την αναζήτηση.

Στην ελεύθερη αναζήτηση ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να ψάξει για έναν όρο στο σύνολο των κειμένων που περιλαμβάνει το ΜΜΟ. Στις σελίδες των αποτελεσμάτων οι λέξεις κλειδιά, οι οποίες εντοπίζονται στο κείμενο, επισημαίνονται (highlighted text). Σε περίπτωση εισαγωγής περισσότερων όρων, τότε είναι δεδομένο ότι αυτοί συνδέονται λογικά με «Ή» (OR) και το αποτέλεσμα είναι σελίδες όπου εμφανίζεται είτε ο ένας όρος, είτε ο άλλος είτε και οι δύο. Κανένας άλλος τρόπος λογικής σύνδεσης μεταξύ διαφορετικών όρων αναζήτησης δεν είναι δυνατός.[3] Επίσης δεν προβλέπεται καμία δυνατότητα σύνθετης αναζήτησης, για παράδειγμα με αξιοποίηση μεταδεδομένων, και καμία δυνατότητα αναζήτησης με την χρήση κανονικών εκφράσεων (regular expressions).[4] Είναι προφανές ότι η μηχανή αναζήτησης που διαθέτει το ΜΜΟ είναι εντελώς απλή και γιαυτό πολύ περιοριστική. Είναι στην πραγματικότητα μία μηχανή αναζήτησης που δεν προσφέρει σημαντικά περισσότερες δυνατότητες πρόσβασης στο υλικό από αυτές ενός παραδοσιακού έντυπου καταλόγου λέξεων.

Οι χάρτες/διαγράμματα είναι ο κύριος τρόπος προσέγγισης του υλικού. Κάθε διάγραμμα περιλαμβάνει τις οργανώσεις της γεωγραφικής περιοχής που καλύπτει και τις μεταξύ τους διασυνδέσεις: συμμαχίες, διασπάσεις, συνδέσεις, συγχωνεύσεις, συγκρούσεις, τοποθετημένες στον άξονα του χρόνου.

Με την είσοδο σε κάθε διάγραμμα ο χρήστης καλείται να επιλέξει με βάση πέντε κατηγορίες μεταδεδομένων τι ακριβώς θα παρουσιάζει σε πρώτο πλάνο ο χάρτης:

  1. αν θα παρουσιάζει οργανώσεις, τις σχέσεις τους ή οργανώσεις-ομπρέλες,
  2. ποια χρονική περίοδο θα καλύπτει,
  3. αν θα παρουσιάζει ακόμα ενεργές οργανώσεις, μη ενεργές πια ή και τις δύο κατηγορίες,
  4. αν θα παρουσιάζει επιπλέον σημαντικές ενέργειες και γεγονότα που σχετίζονται με πρόσωπα που ταυτίζονται ως αρχηγοί των οργανώσεων και
  5. ποιοι από τους πέντε τύπους διασύνδεσης μεταξύ οργανώσεων θα παρουσιάζονται.

Η διαδικασία αυτής της αρχικής επιλογής οδηγεί σε αρκετά διαφοροποιημένα διαγράμματα και είναι ο μοναδικός τρόπος ένας χρήστης να δημιουργήσει και να δει επιλεγμένα τμήματα του υλικού με βάση τον συνδυασμό σχετικά σύνθετων κριτηρίων/ερωτημάτων. Το γεγονός ότι μέσα από την αναζήτηση δεν παρέχεται η ίδια δυνατότητα είναι κατά την γνώμη μας ένα πολύ σοβαρό μειονέκτημα.

Στον χάρτη/διάγραμμα που προκύπτει μετά τις επιλογές του χρήστη, με κλικ πάνω στο όνομα οποιασδήποτε οργάνωσης εμφανίζεται σε ξεχωριστό παράθυρο μια συνοπτική, αλλά αρκετά περιεκτική και ουσιαστική, περιγραφή/ιστορικό της οργάνωσης. Προσφέρεται επιπλέον η δυνατότητα να δει κανείς το πλήρες κείμενο περιγραφής και ανάλυσης των χαρακτηριστικών της οργάνωσης και των διαθέσιμων δεδομένων (full profile) είτε να εστιάσει μέσα στο διάγραμμα σε αυτήν τη συγκεκριμένη οργάνωσης (trace group). Το στοιχείο αυτό είναι εντελώς απαραίτητο για την οπτικοποίηση της διαδρομής και των σχέσεων συγκεκριμένων οργανώσεων, καθώς, ειδικά σε χάρτες με πολλές οργανώσεις που παρουσιάζουν πυκνή δράση, δεν είναι εύκολο να διακρίνει κανείς τις διαδρομές και τους συσχετισμούς μεταξύ των οργανώσεων. Ωστόσο το στοιχείο «trace group» μπορεί να χρησιμοποιείται μόνο για μία οργάνωση κάθε φορά: έτσι, καθώς δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν περισσότερα από ένα παράθυρα ανοιχτά για έναν χάρτη είναι αδύνατη η σύγκριση των πληροφοριών που δίνονται για τις μετεξελίξεις, τις διασπάσεις, τις συμμαχίες, και τις αντιπαρατιθέμενες οργανώσεις.

Η πλήρης παρουσίαση κάθε οργάνωσης κινείται σε πολλαπλά επίπεδα. Στην πλαϊνή στήλη (side bar) παρουσιάζονται σε μικρογραφία οι χάρτες των περιοχών στις οποίες εντοπίζεται η δράση της οργάνωσης. Μπορεί να πρόκειται για έναν μόνο χάρτη ή και για περισσότερους, όταν η οργάνωση εντάσσεται σε ένα ευρύτερο δίκτυο, όπως οργανώσεις της Αλ Κάιντα. Αυτό επιτρέπει την οπτικοποίηση του πλαισίου στο οποίο ανήκει η οργάνωση. Οι χάρτες δεν ανοίγουν ως νέο παράθυρο αλλά ο χρήστης επαναφέρεται στην σελίδα του αρχικού χάρτη.

Κάτω από τον χάρτη υπάρχουν με τη μορφή υπερσυνδέσμων (hyperlinks) τα πλήρη περιεχόμενα της αναλυτικής περιγραφής. Έτσι δεν χρειάζεται κανείς να διατρέξει το σύνολο του κειμένου για να διαβάσει το κείμενο που τον αφορά. Ωστόσο ο πίνακας περιεχομένων δεν εμφανίζεται κάθε φορά πλάι στο σημείο του κειμένου που βρίσκεται στην οθόνη, δεν παρακολουθεί δηλαδή την ανάγνωση και είναι προσβάσιμος μόνο με μετακίνηση κάθε φορά στο πάνω μέρος της σελίδας (scroll-up).

Τα περιεχόμενα χωρίζονται στις Βασικές Πληροφορίες (Basic Information) και το κυρίως κείμενο. Γίνεται χρήση παραπομπών στο σύνολο του κειμένου οι οποίες εμφανίζονται με τη μορφή υποσημειώσεων. Οι Βασικές Πληροφορίες περιλαμβάνουν τις ημερομηνίες ίδρυσης και διάλυσης, όπου υπάρχει, την πρώτη και την τελευταία επίθεση της οργάνωσης με μια σύντομη περιγραφή τους, και την ημερομηνία της τελευταίας ανανέωσης του περιεχομένου. Το κυρίως κείμενο είναι χωρισμένο σε αρκετές επιμέρους ενότητες, γεγονός που διευκολύνει όχι μόνο την ανάγνωση αλλά ενδεχομένως και τη σύγκριση μεταξύ οργανώσεων. Γίνεται δηλαδή ένα (μικρό) πρώτο βήμα προς την παραγωγή πραγματικά ψηφιακού υλικού, υλικού που θα είναι αναγνώσιμο και χειρίσιμο όχι μόνο από ανθρώπους αλλά και από μηχανές, και επομένως θα επιτρέπει την εξαγωγή ποσοτικών δεδομένων. Ο στόχος αυτός ωστόσο δεν τίθεται από το ΜΜΟ και προφανώς τα εκτενή κείμενα προσφέρονται για ανάγνωση αλλά, παρά την σχετική τους ομοιομορφία, δεν χρησιμοποιούν σταθερό λεξιλόγιο και ορολογία ούτε παρουσιάζουν πανομοιότυπη δομή, δεν είναι δηλαδή αναγνώσιμα από μηχανές.  Συστηματικά, αλλά όχι πάντα, εμφανίζονται οι ενότητες που αφορούν τη γενική περιγραφή της οργάνωσης, τις ηγετικές της μορφές, την ιδεολογία και τη στοχοθεσία της, την εκτίμησης τάξης μεγέθους της στη διαχρονία, την καταχώρισή της ή μη σε λίστες τρομοκρατικών οργανώσεων, τους οικονομικούς της πόρους, τις εξωγενείς επιρροές, το γεωγραφικό πεδίο δράσης της, τις βασικές της επιθέσεις.

Τα περιεχόμενα της κατηγορίας «Ιδεολογία και Στόχοι» συχνά είναι  ιδιαίτερα προβληματικά κατά τη γνώμη μας, με τρόπο που να να αναδεικνύουν και την γενική αντίληψη που διατρέχει το ΜΜΟ και τους κύριους στόχους του. Tο ιδεολογικό στίγμα κάθε οργάνωσης δίνεται με κάποια σημεία/λέξεις-κλειδιά (bullet points), οι οποίες είναι αμφίβολο εάν τεκμηριώνονται, και η στοχοθεσία της οργάνωσης αποδίδεται με μια πολύ συνοπτική παράγραφο. Επιπρόσθετα, λέξεις-κλειδιά συχνά επικαλύπτονται, όπως για παράδειγμα για τις Ερυθρές Ταξιαρχίες όπου χρησιμοποιούνται οι λέξεις-κλειδιά «μαρξιστική» (marxist) και «επαναστατική κομμουνιστική» (revolutionary communist), ή αντιφάσκουν, όπως για παράδειγμα προκειμένου για τον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό της Κολομβίας, ο οποίος ορίζεται ταυτόχρονα ως «μαοϊκή» (maoist) και «χοτζική» (hoxhaism) οργάνωση. Στόχος του ΜΜΟ δεν είναι να αναλύσει τις ιδεολογικές αφετηρίες και τη διαδρομή κάθε οργάνωσης, ούτε να προσφέρει ένα εργαλείο επιστημονικής μελέτης. Στόχος του είναι να κατατάξει μάλλον απλουστευτικά σε γνωστές ιδεολογικές κατηγορίες τις οργανώσεις με σκοπό να τις κάνει αναγνωρίσιμες από τους χρήστες.

Τα κείμενα στις κατηγορίες που αφορούν στόχους και τακτικές (targets & tactics) και πολιτική δραστηριότητα (political activities) θα είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αν δεν επικέντρωναν σχεδόν αποκλειστικά στο μιλιταριστικό σκέλος. Όσον αφορά για παράδειγμα τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, ενώ υπάρχει μια εκτενής αναφορά στις ένοπλες επιθέσεις τους, σχετικά με την πολιτική δραστηριότητα οι συντάκτες/συντάκτριες περιορίζονται απλώς να αναφέρουν ότι η οργάνωση αποσύρεται από την εμφανή πολιτική δράση μετά το 1972, χωρίς όμως να έχει γίνει η παραμικρή αναφορά σε αυτήν πριν από το 1972.

Το ερευνητικό πρόγραμμα στο οποίο βασίζεται η παραγωγή του ΜΜΟ συγχρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ (National Science Foundation) και το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ. Η εμπλοκή του τελευταίου είναι πιθανότατα καθοριστικής σημασίας για τον προσανατολισμό της έρευνας σε περιοχές που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τις ΗΠΑ, όπως η Μέση Ανατολή και η Αφρική ή περιοχές όπου υπάρχει παραδοσιακά έρεισμα, όπως οι Φιλιππίνες, αλλά και η ιδιαίτερη προσήλωση σε ισλαμιστικές οργανώσεις. Ακόμη κι ο γενικός και χωρίς εννοιολόγηση βασικός όρος «μαχητική οργάνωση», φέρεται να υπηρετεί ακριβώς αυτό, την παροχή ενός γενικού πλαισίου βάση του οποίου οι ακαδημαϊκοί ερευνητές θα έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν με το σύνολο των οργανώσεων που απασχολούν τις ΗΠΑ και την εξωτερική τους πολιτική, από το κολομβιανό FARC μέχρι την Αλ Κάιντα.

Αντίστοιχα το περιεχόμενο επικεντρώνει σε ζητήματα που θα απασχολούσαν τις σπουδές ασφαλείας (security studies), και κρατικούς ή διακρατικούς οργανισμούς. Αυτό διαφαίνεται στις επιλογές ως προς την χρησιμοποιούμενη βιβλιογραφία (π.χ. εκτενής χρήση της παραγόμενης βιβλιογραφίας του βρετανικού εκδοτικού ομίλου Jane’s Information Group οποίος ασχολείται με ζητήματα ασφαλείας και στρατιωτικής φύσεως) αλλά και των κατηγοριών στις οποίες επικεντρώνονται οι συντάκτες (όπως οι επιθέσεις, οι στόχοι, οι πόροι και οι δικτυώσεις κάθε οργάνωσης).

Το ΜΜΟ δεν δίνει καμία ένδειξη για το ποιο είναι το κοινό στο οποίο κυρίως απευθύνεται. Πρόκειται ωστόσο για ένα προϊόν το οποίο είναι προφανώς σχεδιασμένο για να «διαβάζεται», είτε αυτό σημαίνει την ανάγνωση ενός κειμένου είτε την ανάγνωση ενός διαγράμματος. Δεν είναι σχεδιασμένο για να προσφέρει ποσοτικά δεδομένα και να δίνει απαντήσεις ακόμα και σε απλά ερευνητικά ερωτήματα του τύπου «πόσες ενεργές «μαχητικές οργανώσεις» υπήρχαν σε όλον τον κόσμο την δεκαετία του 1970;». Αν κάποιος θέλει να πάρει απαντήσεις σε τέτοιες ερωτήσεις πρέπει να διαβάσει τα κείμενα και τα διαγράμματα, να κρατήσει σημειώσεις και να μετρήσει με το μάτι ή τα δάχτυλα, να χρησιμοποιήσει δηλαδή αναλογικά και όχι ψηφιακά μέσα. Ο τρόπος παρουσίασης, οι επιλογές χωρών και οργανώσεων (με εξαίρεση την ιταλική περίπτωση), οι συνήθεις βιβλιογραφικές αναφορές, αλλά και η πηγή χρηματοδότησης, επιτρέπουν το συμπέρασμα ότι το πρόγραμμα αποσκοπεί βασικά στο να γίνει σημείο αναφοράς για επιστημονικά άρθρα στα οποιά χρειάζεται μια συνοπτική αλλά περιεκτική αναφορά σε κάποια οργάνωση, για δημοσιογράφους και για χρήστες που συνδέονται με υπηρεσίες ασφαλείας και διπλωμάτες.

Τo MMO δεν είναι ένα παράδειγμα που θα ήθελε κανείς να μιμηθεί. Δεν επιτρέπει την πρόσβαση στην βασική μορφή των δεδομένων του και η δυνατότητα σύνδεσης των δεδομένων του με συναφή δεδομένα που προκύπτουν από άλλα ερευνητικά προγράμματα δεν είναι αυτονόητη (αν υφίσταται καν). Είναι ένα εντελώς πρόσφατο προϊόν, το οποίο, παρόλο που έχει λάβει σημαντική χρηματοδότηση, έχει ήδη στοιχεία που δεν λειτουργούν. Είναι ένα ψηφιακό προϊόν το υλικό του οποίου ωστόσο σε σημαντική έκταση δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο επεξεργασίας ως προς το περιεχόμενό του από τον υπολογιστή. Η δυνατότητες αναζήτησης και λήψης απαντήσεων σε σύνθετα ερωτήματα είναι εξαιρετικά περιορισμένη και σίγουρα μικρότερη από αυτή την οποία τα ήδη υπάρχοντα δεδομένα στην ήδη υπαρκτή δομή θα επέτρεπαν. Τα διαγράμματα, η καρδιά του προϊόντος, δεν είναι μόνο υπερβολικά απλά· αδυνατούν να αποτυπώσουν με ευκρινή και αναγνώσιμο τρόπο τους συσχετισμούς που επιχειρούν να παρουσιάσουν, όταν αυτοί ξεπερνούν (και αυτό συμβαίνει συχνά) έναν συγκεκριμένο βαθμό πολυπλοκότητας. Η οργάνωση και η μορφή της ιστοσελίδας «θα προκαλούσε εφιάλτες σε έναν σχεδιαστή» (κατά την έκφραση του Nιλ Ουνγκλάιντερ στη σύντομη κριτική του προϊόντος στη σελίδα FastCompany) και  ανταποκρίνεται στις ανάγκες και δυνατότητες του 20ου αιώνα. Τέλος, από την άποψη του περιεχομένου, το ΜΜΟ, δεν τεκμηριώνει και δεν αναλύει τις έννοιες στις οποίες βασίζεται, παρουσιάζει σοβαρές διακυμάνσεις στο βάθος, στο οποίο φτάνουν τα κείμενα που περιλαμβάνει, και εστιάζει σε στοιχεία που είναι χρήσιμα πρωτίστως σε διπλωματικό προσωπικό και αναλυτές μυστικών υπηρεσιών παρά σε ερευνητές.

Συνοπτικότερα ακόμα: Τo Mapping Militant Organizations αποτελεί μάλλον ένα παράδειγμα ψηφιακού προϊόντος που διευκολύνει ίσως τους χρήστες να εκτιμήσουν τις δυνατότητες τις οποίες προσφέρει η ψηφιακή τεχνολογία στην επεξεργασία και παρουσίαση τέτοιου τύπου δεδομένων· δεν υλοποιεί, ωστόσο, σε καμία περίπτωση αυτές τις δυνατότητες. Και ταυτόχρονα αποτελεί ένα παράδειγμα έρευνας, η εξάρτηση της οποίας από τις ανάγκες συγκεκριμένων φορέων υποτάσσει την επιστημονική δουλειά σε πολύ στενό πλαίσιο.

Υποσημειώσεις[+]

Σχετικά με τον συντάκτη

Στέλιος Χρονόπουλος

Ο Στέλιος Χρονόπουλος είναι κλασικός φιλόλογος, αριστερόχειρας, με μητρική γλώσσα τα νέα ελληνικά. Έχει γράψει ένα βιβλίο για τις δραματικές λειτουργίες της σάτιρας στον Αριστοφάνη κι ετοιμάζει ένα για τις λεξικογραφικές δομές στο «Ονομαστικό» του Πολυδεύκη. Τα τελευταία χρόνια περιπλανιέται στα (πολλά) αδιέξοδα, τις λεωφόρους και τα σοκάκια των ψηφιακών ανθρωπιστικών σπουδών, με ολοένα και μεγαλύτερο ενθουσιασμό (ειδικά για τα αδιέξοδα).

Σχετικά με τον συντάκτη

Χρίστος Μάης

Ο Χρίστος Μάης είναι διδάκτορας πολιτισμικής ιστορίας και σπουδών βιβλίου. Έχει συνεργαστεί με τις εκδόσεις «Προλεταριακή Σημαία» και «Εκτός των Τειχών», κυρίως ως μεταφραστής, και έχει αρθρογραφήσει σε διάφορα έντυπα (Προλεταριακή
Σημαία, Αντίθεση, Πριν, Δρόμος της Αριστεράς, Τετράδια Πολιτικού Διαλόγου και Έρευνας, Σύγχρονα Θέματα, ΥΦΕΝ) και ιστολόγια, μεταξύ άλλων και για θέματα βιβλίου.

Σχόλια

Πατήστε εδώ για να σχολιάσετε

  • Δείτε αυτό: https://www.internationalstudies.socsci.uci.edu/…/crens…
    Το ΜΜΟ είναι μια εύσχημη τροποποίηση του τίτλου Mapping Terrorists Organizations. Η αλλαγή τίτλου, πιθανόν για να κρατηθούν τα προσχήματα, δεν αλλάζει την ουσία, όπως επισημαίνετε κι εσείς άλλωστε. Η υπεύθυνη του ΜΤΟ/ΜΜΟ Martha Crenshaw είναι απολύτως ειλικρινής και ως προς τους στόχους του project και ως προς το ποιες θεωρεί τρομοκρατικές οργανώσεις.
    Για περισσότερες πληροφορίες δείτε το δημόσιο προφίλ της. https://cisac.fsi.stanford.edu/…/mapping_militant…
    Νομίζω λοιπόν πως η κριτική στο εν λόγω ψηφιακό προϊόν πρέπει να λάβει υπόψη τη γενικότερη προβληματική και τη στοχοθεσία του project, που είναι ρητές και διόλου υποθετικές.

    • Έχετε πολύ δίκιο, Vasiliki Rapti! Θα έπρεπε να είχαμε λάβει υπόψη μας αυτήν εδώ την παράγραφο από το προφίλ του πρότζεκτ εδώ: https://cisac.fsi.stanford.edu/research/mapping_militant_organizations
      «The project provides a unique lens into the genealogy of violent extremist organizations. The site is intended for students, scholars, journalists, policy analysts and anyone interested in violent oppositional organizations. For example, after al-Shabaab’s attack on the mall in Nairobi in September 2013, news organizations could use the site to read a detailed profile of the group and see where they were accused of taking part in other attacks.»
      Και σίγουρα θα έπρεπε να είχαμε λάβει υπόψη μας τα στοιχεία που αναφέρονται εδώ:
      https://www.internationalstudies.socsci.uci.edu/files/docs/crenshaw2010.pdf
      Ωστόσο: δεν είναι καλή παρακτική, ή μάλλον, είναι κακή πρακτική, τέτοιου είδους πληροφορίες να *μην* εμφανίζονται στο ίδιο το σάιτ του προϊόντος, αλλά σε ένα άλλο σάιτ.
      Στο about του mapping militant organizations (http://web.stanford.edu/…/mappingmi…/cgi-bin/pages/about) *δεν* εμφανίζεται αυτή ακριβώς η παράγραφος και δεν υπάρχει ούτε κατά διάνοια η αναλυτική παρουσίαση που υπάρχει στο αρχείο https://www.internationalstudies.socsci.uci.edu/files/docs/crenshaw2010.pdf
      Η πρακτική να μην συνοδεύονται τα ψηφιακά προϊόντα από σαφώς σημασμένα, εύκολα προσβάσιμα και καλά συνταγμένα κείμενα περιγραφής μεθόδου και επιλογών είναι πολύ προβληματική. Και δυστυχώς είναι ακόμα κυρίαρχη.

    • Ευχαριστούμε για το σχόλιο.

      Παρόλα αυτά εμείς κάναμε την εξής επιλογή, να κρίνουμε το καθαυτό προϊόν. Ένα ψηφιακό προϊόν περικλείεται απ’ ότι περιλαμβάνει η πλατφόρμα/ιστοσελίδα στο οποίο βρίσκεται. Με την ίδια λογική που η κριτική ενός φυσικού προϊόντος θα ξεκινούσε από το περιτύλιγμα ή την συσκευασία του και θα κατέληγε στο περιεχόμενο ή τη χρήση του.

      Το γεγονός ότι η ομάδα πίσω από το συγκεκριμένο πρόγραμμα δεν θέλησε να τοποθετήσει στο ίδιο το προϊόν τις εν λόγω πληροφορίες, για τις οποίες σε ευχαριστούμε, είναι ενδεικτικός μια συγκεκριμένης κουλτούρας, ψυχροπολεμικής θα έλεγα.

  • Στέλιο Χρονόπουλε, σ’ ευχαριστώ πολύ για την αποκατάσταση των συνδέσμων. Στο δικό μου σχόλιο οι αναγνώστες σας θα βρουν μια χαρακτηριστική περίπτωση κακής ψηφιακής πρακτικής. Επίσης, χαίρομαι αν οι σύνδεσμοι που (ανεπιτυχώς) παρέθεσα βοηθάνε τη συζήτηση. Η δική σας ψηφιακή πρακτική και κουλτούρα διαλόγου αναμφίβολα λειτουργούν προωθητικά.

    Χρίστο Μάη, έχεις δίκιο. Η ομάδα πίσω από το ΜΜΟ όφειλε να τοποθετήσει στο ίδιο το προϊόν αυτές τις πληροφορίες, έστω με έναν σύνδεσμο που να παραπέμπει στην αναλυτική περιγραφή του προγράμματος. Αντιθέτως, ακόμα και η διαδρομή της ηλεκτρονικής διεύθυνσης δεν βγάζει νόημα. Δοκιμάστε: Αν σβήσετε το mappingmilitants/cgi-bin/ και αναζητήσετε το http://web.stanford.edu/group/ θα σας βγάλει “object not found!”.

    Αν μου επιτρέπετε, ωστόσο, θα ήθελα να κάνω άλλο ένα σχόλιο. Η δική σας κριτική γίνεται με ακαδημαϊκά κριτήρια ερευνητών των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών που τυχαίνει να διαθέτουν οξυμένο πολιτικό αισθητήριο. Όμως, είναι ηλίου φαεινότερον ότι οι δικές τους δεσμεύσεις είναι άλλες… Τελικά, το ΜΜΟ είναι ένα επιτυχημένο παράδειγμα; Με τα δικά τους κριτήρια, πιθανόν ναι. Ίσως πάλι και όχι. Αλλά αυτό το ερώτημα δεν νομίζω ότι θα πρέπει να μας απασχολεί. Από αυτή την άποψη, εγώ διαβάζω το άρθρο σας ως μια εξαιρετικά τεκμηριωμένη προειδοποίηση: Όποιος στην ακαδημαϊκή νύχτα περπατεί… (για να κάνω λίγη πλάκα). Όμως, τόση διεισδυτικότητα και ευφυία είναι προτιμότερο να διοχετεύεται σε θετικά ή δυνάμει θετικά project, για να μπορούμε να φανταστούμε συλλογικά πώς μπορούν να γίνουν καλύτερα.

  • Να συμπληρώσω και εγώ κάποια πράγματα στα ήδη σημαντικά που συζητήθηκαν από την οπτική της μεθολογίας τόσο της ιστορίας όσο και της ψηφιακής αποτύπωσης. Όσο και εάν το υλικό συσσωρεύεται και οι τεχνολογικές δυνατότητες γεωμετρικά αυξάνονται, η συμβολή της ιστορίας στην επιστημονική της διάσταση σε έναν σύνθετο κόσμο δεν παύει να είναι (ήδη από την εποχή του Θουκυδίδη) σταθερή: η δουλειά της δεν είναι αυτή της φωτογραφικής μηχανής ως προς την αποτύπωση του αντικειμένου της αλλά αυτή του ζωγράφου: δεν αναπαράγει όσα αδιακρίτως ερεθίζουν το μάτι, αλλά ανακαλύπτει και φέρνει στο φως απομονώνει και αναδεικνύει ό,τι ανήκει στη φύση του θέματος (για την εύστοχη διατύπωση της σχετικής αναλογίας Namier L. Storia e storiographia στο La rivoluzione degli intellettuali e altri saggi sul’ Occidente europeo, Τορίνο 1957). Κάτι που περισσότερο γίνεται εμφανές στους ασχολούμενους (όπως ο γράφων) με την Αρχαία Ιστορία, όπου παρά τους ευσεβείς μας πόθους το υλικό τεκμηρίωσης εκ των πραγμάτων παραμένει περιορισμένο. Γεγονός που παρά τις σύγχρονες τάσεις δεν είναι απαραίτητα κάτι αρνητικό. Και αυτό γιατί ακριβώς δίνεται η δυνατότητα επανερμηνείας με βάση τα όποια θεωρητικά μοντέλα τα οποία κατά καιρούς αναπτύσσονται στη γενικότερη ιστορική έρευνα. Ένα θετικό είναι ότι ακριβώς επαληθεύεται η βιωσιμότητα ενός μοντέλου σε συγκεκριμένες ειδικές συνθήκες. Για τον λόγο αυτό η σύσταση μοντέλων θα πρέπει να είναι μια κοπιώδης προσπάθεια η οποία πέραν της συγκέντρωσης και της διαχείρισης του όποιου υλικού θα πρέπει να διέπεται από αυστηρό ιστορικό υπόβαθρο. Ειδικά σε περιπτώσεις ψηφιακής πρακτικής θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα η παρουσίαση των δύο βασικών ιστορικών αξόνων της συγχρονίας και της διαχρονίας και ως προς την παρουσίαση του όποιου υλικού να υπάρχει η επιφύλαξη (caveat) της παρείσφρυσης της αχρονίας, με συνέπεια τη δημιουργία αδιέξοδων αναχρονισμών, ενδημικό φαινόμενο των ευρύτερων οπτικών των κοινωνικών επιστημών ή στην προκείμενη περίπτωση των μελετών σε θέματα ασφάλειας. Εάν τίθενται χρονικά όρια θα πρέπει να τεκμηριώνονται ώστε το υλικό να μην χρησιμοποιείται προς απάντηση λάθος ερωτημάτων. Και πολλά ερωτήματα θα μπορούσαν να καταδείξουν την την έλλειψη ιστορικής προοπτικής στην επιλογή του υλικού και των χαρτών. Για παράδειγμα, κοιτώντας τον χάρτη της Βόρειας Ιρλανδίας πώς θα γίνει κατανοητή η εξέλιξη του ένοπλου αγώνα όταν δεν εξηγείται τι είναι το Sinn Fein; Χωρίς θεωρητικό υπόβαθρο το όποιο ψηφιακό προϊόν εμπίπτει στη μεθοδολογία του shotgun method κάτι που ακριβώς ακυρώνει τη χρησιμότητα της ψηφιοποίησης δεδομένων. Εξού και η χρησιμότητα της ιστορικής οπτικής στην όποια διεπιστημονική συζήτηση ως προς τον σχεδιασμό τέτοιου είδους προϊόντων.

Secured By miniOrange