Μαρίνα Γαλανού 
Όταν γεννιέται ένα παιδί, και πολλές φορές πριν ακόμη καν γεννηθεί, μία απ’ τις πρώτες ερωτήσεις που γίνονται είναι: αγόρι ή κορίτσι; Από τη στιγμή αυτή και μετά, η έννοια του φύλου συνοδεύει το παιδί με προσδοκίες, συνήθειες που σχετίζονται με το φύλο, με μία μυθολογία και ουκ ολίγα στερεότυπα.
Τα αγόρια πρέπει να παίζουν με συγκεκριμένα παιχνίδια και να τους αρέσουν τα μπλε, τα κορίτσια με αντίστοιχα και να αρέσκονται στα ροζ, και πολλά-πολλά ακόμη.
Στη χώρα μας συνηθίζουμε να αναφερόμαστε σ’ αυτό με μία μόνο λέξη: φύλο. Στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες χρησιμοποιείται η διάκριση μεταξύ του φύλου που καταχωρίζεται κατά τη γέννηση (αυτού που ονομάζουμε «βιολογικό» φύλο) – sex στα αγγλικά, και του κοινωνικού φύλου – gender στα αγγλικά, την κοινωνική διάσταση δηλαδή του φύλου, τον τρόπο με τον οποίο κοινωνικοποιούμαστε σε σχέση με το φύλο και εκφράζουμε το φύλο.
Περαιτέρω, η έννοια της ταυτότητας φύλου, μας δίνει την διάσταση του ατομικού και εσωτερικού τρόπου που κάθε άνθρωπος αυτοτοποθετείται σε σχέση με το φύλο του: τον τρόπο που αυτοπροσδιορίζεται με βάση αυτό. Και κάπου εδώ για μία μικρή μειονότητα (σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες κυμαίνεται περίπου στο 1,3-2% του γενικού πληθυσμού), μπορεί να αρχίζουν τα προβλήματα: εννοώ τους ανθρώπους που καταχωρίζονται με ένα φύλο Α, όμως ο ατομικός και εσωτερικός τρόπος που οι ίδιοι αντιλαμβάνονται το φύλο τους διαφέρει με το καταχωρισμένο φύλο κατά τη γέννηση. Αναφέρομαι στους τρανς ανθρώπους.
Τι όμως είναι πραγματικά το φύλο; Και γιατί τόσος ντόρος, ρε παιδί μου, σε σχέση με αυτό; Και πόσα είναι τελικά τα φύλα;
Η αντίληψη που κυριαρχεί σχετικά με το ονομαζόμενο «βιολογικό» φύλο, έχει να κάνει κυρίως με τα (εξωτερικά) γεννητικά όργανα ενός παιδιού όταν γεννιέται. Είναι όμως αυτό πράγματι το φύλο; Η αλήθεια είναι ότι επιστημονικά ακόμη και το «βιολογικό» φύλο ενός παιδιού χαρακτηρίζεται από ένα πλήθος παραγόντων: τα χρωμοσώματα, τις γονάδες, τις ορμόνες και τα εσωτερικά και εξωτερικά γεννητικά όργανα. Δεν είναι μονοδιάστατο. Δεν καθορίζεται μόνο από τα γεννητικά όργανα.
Το συμπέρασμα, λοιπόν, εν πρώτοις είναι ότι ακόμη και η έννοια του «βιολογικού» φύλου, είναι κοινωνικά κατασκευασμένη, καθώς σχετίζεται με τις προσδοκίες μας και κυρίως από την κυρίαρχη αντιλήψη ότι το φύλο είναι διμερές: αγόρι ή κορίτσι. Η αλήθεια, όμως, επιστημονικά, είναι ότι δεν είναι καθόλου έτσι, καθώς υπάρχει μία μικρή μειονότητα ανθρώπων που γεννιέται με διαφορετικά χρωμοσώματα από ΧΧ ή ΧΥ (υπάρχουν περίπου 30 διαφορετικοί συνδυασμοί Χ και Υ χρωμοσωμάτων), ενώ μπορεί να υπάρξει διαφοροποίηση στις γονάδες, τις ορμόνες ή και στα γεννητικά όργανα. Τα πρόσωπα που γεννιούνται με διαφοροποιημένα χαρακτηριστικά από αυτά, ονομάζονται ίντερσεξ πρόσωπα. Σύμφωνα, πάλι, με σύγχρονες έρευνες περίπου το 1-1,7% του γενικού πληθυσμού γεννιούνται ίντερσεξ.
Δεύτερο συμπέρασμα: το ονομαζόμενο «βιολογικό» φύλο, δεν είναι διμερές, είναι φάσμα. Μάλιστα, κάπου εδώ, βέβαια, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα ίντερσεξ πρόσωπα, υφίστανται φρικτές κακοποιήσεις, καθώς ακόμη στην βρεφική ηλικία υπόκεινται σε πολλές χώρες του κόσμου σε «κανονικοποιητικές» χειρουργικές επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα, ώστε να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των γονιών και της κοινωνίας και να κατατάσσονται στο Α ή στο Β φύλο. Και επιπλέον, ασφαλώς θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων των Ηνωμένων Εθνών, έχει κατατάξει αυτού τους είδους τις χειρουργικές επεμβάσεις στην κατηγορία των βασανιστηρίων –στην ίδια κατηγορία με την κλειτοριδεκτομή (genital mutilation) και πλήθος διεθνών και ευρωπαϊκών οργανισμών για τα ανθρώπινα δικαιώματα –ανάμεσα σ’ αυτά και το Συμβούλιο της Ευρώπης– έχουν καλέσει τα κράτη να απαγορεύσουν αυτές τις βάρβαρες πρακτικές που δεν τιμούν τον πολιτισμό μας και κυρίως παραβιάζουν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στην σωματική ακεραιότητα και τη φυσική αυτονομία.
Ας προχωρήσουμε όμως παραπέρα: στο κοινωνικό φύλο και στην ταυτότητα φύλου. Όπως ανέφερα προηγουμένως, η ταυτότητα φύλου αφορά τον ατομικό και εσωτερικό τρόπο που κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται το φύλο του. Σύμφωνα με τις περισσότερες επιστημονικές έρευνες, κάθε άνθρωπος αποκτά αίσθηση για το φύλο του, ανάμεσα στις ηλικίες 3-7 ετών. Μάλιστα υπάρχουν και άλλες που αναφέρουν ότι αυτός ο εσωτερικός τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το φύλο μας, έχει βιολογικές παραμέτρους· έρευνες αποδεικνύουν ότι σε κάποια πρόσωπα ο αριστερός υποθάλαμος του εγκεφάλου –που σχετίζεται με την αίσθησή μας για το φύλο– ομοιάζει με τον υποθάλαμο προσώπων που δεν ανήκουν σ’ αυτό το φύλο. Και για κάποιους ανθρώπους, αυτή η αίσθηση διαφέρει απ’ το φύλο που καταχωρίζεται το πρόσωπο κατά τη γέννηση –τους τρανς ανθρώπους.
Έτσι λοιπόν, έχουμε ανθρώπους που καταχωρίστηκαν κατά τη γέννηση στο άρρεν γένος, όμως έχουν την έντονη και στέρεη αίσθηση ότι δεν ανήκουν σ’ αυτό, είναι γυναίκες –αυτές είναι οι τρανς γυναίκες. Ομοίως ανθρώπους που καταχωρίστηκαν κατά τη γέννηση στο θήλυ γένος, όμως αισθάνονται και βιώνουν το άρρεν γένος –οι τρανς άντρες. Υπάρχουν όμως και τρανς άνθρωποι, που αισθάνονται μεν ότι δεν ανήκουν στο γένος που καταχωρίστηκαν κατά τη γέννηση, ωστόσο δεν αισθάνονται ότι ανήκουν σε κανένα γένος. Αισθάνονται ότι αυτές οι διμερείς αντιλήψεις για το φύλο, είναι ένας στενός κορσές γι’ αυτούς που τους συμπιέζει και δεν μπορούν να χωρέσουν σ’ αυτό το δίπολο. Οι άνθρωποι αυτοί ονομάζονται μη δυαδικοί (non binary).
Σχετικά πρόσφατη έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο, έδειξε πως σχεδόν οι μισοί πολίτες, συγκεκριμένα το 44%, δεν πιστεύουν στον δυϊσμό των φύλων, πως τα φύλα δηλαδή είναι δύο: άντρας/γυναίκα. Αλλά πιστεύουν πως το φύλο μπορεί να εκφράζεται από ένα πολύ ευρύτερο φάσμα ταυτοτήτων και συμπεριφορών.
Η έρευνα αυτή έγινε σε αρκετά μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων, περί τους 8.000. Ζητήθηκε να εκφράσουν τη θέση τους σχετικά με το αν αυτό που ονομάζουμε ταυτότητα φύλου, δηλαδή η εσωτερική και ατομική αντίληψη που έχει καθένας μας για το φύλο, μπορεί να περιοριστεί στα δύο κυρίαρχα φύλα με μία διμερή αντίληψη ή εκπροσωπείται από μία ευρεία ποικιλία εκφράσεων φύλου ή και ρευστότητας αναφορικά με το φύλο. Τα ποσοστά αυτών που επέλεξαν τη δεύτερη και την τρίτη απάντηση έφταναν και ξεπερνούσαν το 50% στις ηλικίες μεταξύ 18-34, το ενδιαφέρον όμως είναι ότι και στις ηλικίες άνω των 55 το ποσοστό έφτασε στο 39%. Στην Ανατολή, σε κάποιους πολιτισμούς, συχνά συναντάμε ιδέες πως τα φύλα είναι τρία ή και τέσσερα, ενώ σε ιθαγενείς πληθυσμούς της Αμερικής συναντάμε την έκφραση «two spirit», ως μία έκφραση για τους τρανς ανθρώπους.
Σύμφωνα με άλλη έρευνα, του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), η οποία έγινε σε όλες τις χώρες της Ευρώπης (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας) και η απεύθυνσή της ήταν μόνο σε τρανς πρόσωπα, το 17% απάντησε ότι αυτοπροσδιορίζονται ως τρανς γυναίκες, το 9% ως τρανς άντρες, ένα 4% ως παρενδυτικές γυναίκες, ένα 4% ως παρενδυτικοί άντρες, και το υπόλοιπο 67% έδωσε απαντήσεις πέραν του έμφυλου διμερούς διπόλου. Είναι προφανές, λοιπόν, ότι όλους αυτούς τους ανθρώπους δεν μπορούμε να τους αγνοήσουμε. Και, κυρίως, δεν μπορούμε να αγνοούμε τα ατομικά τους δικαιώματα.
Επομένως, όπως προκύπτει, ούτε το κοινωνικό φύλο ούτε και η ταυτότητα φύλου καθορίζονται διμερώς μέσα στο δίπολο άντρας / γυναίκα. Μα πόσα τελικά, θα μου πείτε, είναι αυτά τα φύλα; Είναι δύο; Τρία; Χίλια εκατόν πενήντα τρία;
Η απάντηση είναι ότι το φύλο, σε όποια διάσταση και να το δούμε σίγουρα δεν είναι διμερές, είναι κοινωνική κατασκευή που καθορίζεται από προσδοκίες, συνήθειες, κοινωνικές αντιλήψεις, μύθους, με μία σάλτσα από πολλά-πολλά στερεότυπα που χτίστηκαν μέσα στους αιώνες της ανθρώπινης παρουσίας.
Στην Ελλάδα ψηφίστηκε τον Οκτώβριο του 2017 η νομοθεσία για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου. Ένα σημαντικό βήμα που καταγράφει ρητά ότι δεν χρειάζεται ένα πρόσωπο να έχει προχωρήσει σε οποιεσδήποτε ιατρικές διαδικασίες ή να παρέχει ιατρικές γνωματεύσεις, για να μεταβάλει την καταχώριση του φύλου του.
Ωστόσο, δεν προχώρησε πολύ παραπέρα από την νομολογία που υπήρχε ήδη από το 2016, ενώ η διαδικασία παραμένει δικαστική, εξαιρούνται τα έγγαμα τρανς πρόσωπα, δεν μεταβάλλονται τα έγγραφα τυχόν τέκνων τρανς γονέων ως προς το φύλο, οι διατάξεις για την ανηλικότητα είναι προβληματικές, ενώ δεν υπάρχουν ρητές προβλέψεις για τα μη δυαδικά και τα ίντερσεξ πρόσωπα. Συνεπώς και ο νόμος του 2017 δεν ανταποκρίνεται στα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα που αναφέρουν ότι οι διαδικασίες πρέπει να είναι γρήγορες, με βάση μόνο τον αυτοπροσδιορισμό του προσώπου, χωρίς διακρίσεις ως προς την οικονομική κατάσταση, να μην παραβιάζει την οικογενειακή ζωή και την ιδιωτικότητα, να έχει προβλέψεις για τα μη δυαδικά πρόσωπα κ.α. (βλέπε επί παραδείγματι Απόφαση της Κοινοβουλευτικής Ολομέλειας του Συμβουλίου της Ευρώπης 2048/2015)
Παρ’ όλα αυτά, κάποιες απ’ τις προβλέψεις τις οποίες ο νομοθέτης είτε αρνήθηκε είτε αγνόησε, διεκδικούνται νομικά. Ήδη σε περίπτωση μη δυαδικού προσώπου το Ειρηνοδικείο Αμαρουσίου, παρ’ ότι μετέβαλε μόνο το κύριο όνομα και όχι τη καταχώριση φύλου, αναγνώρισε στα μη δυαδικά πρόσωπα το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, σε άλλη περίπτωση το Ειρηνοδικείο Θεσσαλονίκης μετέβαλε την καταχώριση του φύλου και του κυρίου ονόματος σε τρανς πρόσφυγα (παρ’ ότι δεν υπάρχει ρητή διάταξη στον νόμο), καθώς επίσης σε πιο πρόσφατη απόφαση το Ειρηνοδικείο Μυτιλήνης, πέραν της καταχώρισης φύλου και κυρίου ονόματος, ερμήνευσε θετικά διάταξη του νόμου και ως προς το επώνυμο.
Και ο αγώνας για ίση μεταχείριση, ελευθερίες και ανθρώπινα δικαιώματα με βάση την ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά φύλου, δεν περιορίζονται μόνο στην αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, καθώς τα καθημερινά προβλήματα, οι παραβιάσεις της ιδιωτικής ζωής και οι διακρίσεις που αντιμετωπίζουν οι τρανς, μη δυαδικοί και ίντερσεξ άνθρωποι, αφορούν όλα τα πεδία της καθημερινής ζωής: την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, την παιδεία, την κοινωνική ασφάλιση, παντού.
Μέχρι τότε, οφείλουμε να μην εφησυχάζουμε, αλλά κυρίως να επανεξετάσουμε τις κυρίαρχες αντιλήψεις για τα φύλα.
Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διανομή του άρθρου σύμφωνα με τους όρους της άδειας Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0)
Προσθέστε σχόλιο