Άννα Καρακατσούλη 
When a man hath no freedom to fight for at home,
Let him combat for that of his neighbours;
Let him think of the glories of Greece and of Rome,
And get knock’d on the head for his labours.
To do good to mankind is the chivalrous plan,
And, is always as nobly requited;
Then battle for freedom wherever you can,
And, if not shot or hang’d, you’ll get knighted.
Lord Byron, Stanzas, Νοέμβριος 1820[1]
Η ρομαντική εξέγερση του 19ου αιώνα
Ο Ρομαντισμός είναι ένα κίνημα με πολλαπλές, συχνά αντιφατικές στρατεύσεις και ρεύματα, «ταυτόχρονα (ή εναλλακτικά) επαναστατικός και αντεπαναστατικός, ατομικιστικός και κοινοτιστικός, κοσμοπολίτικος και εθνικιστικός, ρεαλιστικός και φαντασιακός, οπισθοδρομικός και ουτοπικός, εξεγερσιακός και μελαγχολικός, δημοκρατικός και αριστοκρατικός, ακτιβιστικός και θεωρησιακός, δημοκρατικός και μοναρχικός, κόκκινος και λευκός, μυστικιστικός και αισθησιακός».[2] Στην τυπολογία που προτείνει ο Μίκαελ Λέβι (Michael Löwy), ο επαναστατικός και/ή ουτοπικός ρομαντισμός διακρίνεται για την απόρριψη της αυταπάτης της επιστροφής στο μυθοποιημένο παρελθόν και για την αναζήτηση διεξόδου στην ελπίδα του μέλλοντος. Ο Ρομαντισμός γίνεται έτσι «συνώνυμο της επανάστασης, της κοινωνικής εντροπίας και της αναρχίας».[3]
Για να ερμηνεύσουμε τον Χάρρο Πάουλ Χάρρινγκ (Harro Paul Harring), Γερμανο-δανό ζωγράφο από την Φρισία, και ακόμη δραματουργό και ένοπλο μαχητή της ελευθερίας, τον εντάσσουμε σε αυτόν τον πρώιμο επαναστατικό ρομαντισμό και στην πολυσήμαντη κρίση των αρχών του 19ου αιώνα. Ο Χάρρινγκ συμμετέχει σε όλες τις ευρωπαϊκές επαναστάσεις και στα ριζοσπαστικά κινήματα του 19ου αιώνα με έμβλημα «Ελευθερία, Ισότητα, Ανθρωπισμός». Ξεκινώντας από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ο Χάρρινγκ λαμβάνει μέρος στις φιλελεύθερες επαναστάσεις του 1830 και τις δημοκρατικές του 1848, συλλαμβάνεται, φυλακίζεται και απελαύνεται με εντυπωσιακή συχνότητα, φθάνει ως τη Βραζιλία και τερματίζει τη ζωή του γνωρίζοντας τη χλεύη των Μαρξ και Ένγκελς της Α΄ Διεθνούς. Το στίγμα τον ακολουθεί ακόμα αφού συνεχίζει να αναφέρεται από έγκριτα βιογραφικά λεξικά ως «ταραχοποιός και δημαγωγός του 19ου αιώνα».[4]
Ζωγράφος, δραματουργός και μαχητής της ελευθερίας
Ο Χάρρινγκ γεννήθηκε το 1798, όταν η Γαλλική Επανάσταση δεν είχε ακόμα μετατραπεί σε Αυτοκρατορία. Ήταν γιος κτηματία της Φρισίας, στα όρια Δανίας και Γερμανίας, και αρχικά διορίστηκε τελωνιακός υπάλληλος· παραιτήθηκε όμως για να υπηρετήσει το καλλιτεχνικό ταλέντο του και να ασχοληθεί με τη ζωγραφική των πεδίων των μαχών.
Κατά τη διάρκεια της μαθητείας του συνδέθηκε με τους κεντροευρωπαϊκούς ριζοσπαστικούς φοιτητικούς κύκλους και άρχισε να απασχολεί την Αστυνομία. Με το άγγελμα της κήρυξης της Ελληνικής Επανάστασης έφυγε, στα 23 του χρόνια, για να πολεμήσει στις τάξεις των Φιλελλήνων και έφθασε στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 1821.[5] Η συμμετοχή στον ελληνικό Αγώνα πρόσφερε μία διέξοδο σε πολλούς Γερμανούς φιλελεύθερους που βρίσκονταν υπό ασφυκτική αστυνομική παρακολούθηση μετά τη δολοφονία του Άουγκουστ φον Κότσεμπού (August von Kotzebue)[6] και είχαν ελάχιστα περιθώρια δράσης. Ο νεαρός Χάρρινγκ έμεινε στη χώρα λίγους μόνο μήνες. Ρομαντική ιδιοσυγκρασία, με «την επιθυμία του θανάτου να αντιπαλεύει την ορμή για δράση»,[7] έφυγε απογοητευμένος που δεν του δόθηκε ευκαιρία να λάβει μέρος σε μάχη κλείνοντας τις εντυπώσεις του με μια δραματική αποστροφή προς την Ελλάδα:
Αγαπώ τους ευγενικούς Έλληνες σαν αδελφούς!
Φοβούμαι μήπως η ξένη επίδραση αποβεί επικίνδυνη για την Ελλάδα όταν τελειώσει ο αγώνας κατά του εξωτερικού εχθρού.
Σε όλες τις γλώσσες αυτό σημαίνει: «Εμείς σας σώσαμε! Μας χρωστάτε την ελευθερία σας! Είστε δικοί μας από την κορφή ως τα νύχια!» Και οι φτωχοί Έλληνες θα τα χάσουν εντελώς και δεν θα ξέρουν σε ποιον ανήκουν τελικά και ποια ελευθερία ποθούσαν, για ποιον λόγο διακινδύνευσαν τις ζωές τους, αν ήταν όλα ένα αστείο, μια απάτη, που δεν άξιζε τον κόπο.
Φτωχέ ελληνικέ λαέ! Θα βάλεις πίσω το σπαθί στο θηκάρι του και θα σου πουν: Good night liberty! Bonsoir liberté! ή Πακόη νοτς σβαμπόντα!
Φτωχέ ελληνικέ λαέ! Ω, Ελλάς, Ελλάς! Πόσο σε έχω στην καρδιά μου, αδύναμο παιδί![8]
Με αρκετές δυσκολίες και περιπέτειες έφθασε στην Ιταλία, μάλλον την άνοιξη του 1822, όπου ξανάπιασε τα πινέλα του ζωγράφου, συναντήθηκε με τον Λόρδο Μπάιρον που ετοιμαζόταν τότε να ταξιδέψει στην Ελλάδα, έζησε κατόπιν μερικά χρόνια μεταξύ Βιέννης και Μονάχου γράφοντας έργα για το θέατρο, πέρασε από την Πράγα, και το 1828 κατετάγη σε ένα ρωσικό τάγμα ιππικού στη Βαρσοβία.
Ο εθνικισμός ως επαναστατική ιδεολογία
Όταν ξέσπασε η Ιουλιανή Επανάσταση στη Γαλλία, το καλοκαίρι του 1830, ο Χάρρινγκ έσπευσε πίσω στη Γερμανία, από όπου όμως τον απέλασαν λόγω «δημαγωγικών σκευωριών», όπως αναφέρει ο βιογράφος του. Αναζήτησε καταφύγιο στο Στρασβούργο και συνεργάστηκε με την εφημερίδα “Das konstitutionelle Deutschland” («Η συνταγματική Γερμανία»), ένθερμος υποστηρικτής του εθνικού αγώνα της διαμελισμένης Πολωνίας που, τον Νοέμβριο 1830, εξεγέρθηκε κατά της ρωσικής επικυριαρχίας.[9] Ας μην ξεχνάμε ότι τον 19ο αιώνα ο εθνικισμός είναι μια επαναστατική, απελευθερωτική ιδεολογία. Ο Χάρρινγκ κατέγραψε άμεσα το ιστορικό της πολωνικής εξέγερσης και το έργο του μεταφράστηκε χωρίς καθυστέρηση στα αγγλικά, το 1831.[10]
Από το Στρασβούργο πέρασε στο Χάμπαχ (Hambach) του Παλατινάτου της Γερμανίας, κέντρο εθνικού αναβρασμού και ριζοσπαστικών φοιτητικών ενώσεων από την εποχή της ναπολεόντειας κατοχής (και με σημαντική ακτιβιστική παράδοση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα).[11] Έλαβε μέρος στις δημοκρατικές γιορτές και τις μαζικές διαδηλώσεις του Μαΐου 1832 με κεντρικά αιτήματα την εθνική ενοποίηση της Γερμανίας και την ίδρυση μιας αβασίλευτης ευρωπαϊκής συνομοσπονδίας, και τέθηκε πάλι σε συστηματική παρακολούθηση από τις Αρχές. Τα ακόλουθα δυο χρόνια τα πέρασε στη Γαλλία, στην περιοχή της Ντιζόν (Dijon), όπου ανέπτυξε επαφές με τον Τζιουζέπε Ματσίνι (Giuseppe Mazzini) και συμμετείχε, μαζί με τα μέλη της «Giovine Italia»,[12] στην αποτυχημένη απόπειρα εισβολής στη Σαβοΐα το 1834.
Μετά από σειρά συλλήψεων, φυλακίσεων και απελάσεων, τα ίχνη του «πιο επικίνδυνου και καταζητούμενου Γερμανού του 19ου αιώνα» εντοπίζονται διαδοχικά στην Αγγλία, τη Γαλλία και τη Βραζιλία ενώ το 1842 ταξιδεύει από το Ρίο ντε Τζανέιρο στις ΗΠΑ όπου ζει ως ζωγράφος και συγγραφέας.[13] Στην Αμερική συναντήθηκε με τον Έντγκαρ Άλλαν Πόε και υπέγραψε συμβόλαιο με τον Οίκο Χάρπερ (Harper Brothers) για την έκδοση ενός πολιτικού μυθιστορήματος. Το Dolores: A Novel of South America (Ντολόρες: Ένα μυθιστόρημα της Νότιας Αμερικής), αφιερωμένο στον Ματσίνι, ο οποίος εμφανιζόταν ως χαρακτήρας του έργου, θεωρήθηκε όμως πολύ ανατρεπτικό, πολύ επικριτικό κατά του γάμου, της οργανωμένης θρησκείας και του καπιταλισμού, και απορρίφθηκε από τους εκδότες. Ο Χάρρινγκ προσέφυγε στα δικαστήρια αλλά οι ένορκοι διχάστηκαν και ο δικαστής έκλεισε την υπόθεση.[14] Το 1848 οι ευρωπαϊκές επαναστάσεις τον φέρνουν πίσω στη Γερμανία. Εκδίδει στο Ρέντσμπούργκ (Rendsburg) την εφημερίδα “Das Volk” (Ο Λαός), με υπότιτλο «Μια δημοκρατική εφημερίδα» (1849-1850), εκδιώκεται στην Χριστιανία (ονομασία του Όσλο μέχρι το 1924) από όπου όμως με επαναστατικά κείμενα προσπαθεί να υποκινήσει τους Νορβηγούς σε εξέγερση κατά του μοναρχικού καθεστώτος της χώρας, και κατά συνέπεια αναγκάζεται να φύγει ξανά για Κοπεγχάγη και Λονδίνο.
Στο περιθώριο της Α΄ Διεθνούς
Στην Αγγλία γίνεται μέλος της Ευρωπαϊκής Δημοκρατικής Κεντρικής Επιτροπής, μιας «σύναξης αναρχικών και εχθρών της δημόσιας τάξης» σύμφωνα με τους αντιπάλους της, που είχε μόλις (καλοκαίρι 1850) ιδρύσει ο Ματσίνι με μέλη κορυφαίους εξόριστους δημοκρατικούς και ριζοσπάστες επαναστάτες που είχαν καταφύγει στη βρετανική πρωτεύουσα μετά τις ήττες του 1848.[15]
Ο Χάρρινγκ κινείται σε εκείνους τους κύκλους Γερμανών εμιγκρέδων, που περιγράφουν με ειρωνική και συγκαταβατική διάθεση οι Μαρξ και Ένγκελς στο μαχητικό φυλλάδιο «Εξόριστοι ήρωες» του 1852. Το 9ο μέρος αφορά προσωπικά τον Χάρρινγκ που καταδεικνύεται ως το αρνητικό πρότυπο του υποκινητή, «επιπόλαιος και σε τέτοια σύγχυση ώστε να πιστεύει στο ίδιο του το μεγαλείο».[16] Την ίδια χρονιά εκδίδεται στο Λονδίνο δεκαεξασέλιδη μπροσούρα του Χάρρινγκ (στα γερμανικά) με τίτλο Ιστορικό απόσπασμα σχετικά με τη δημιουργία των εργατικών συνδικάτων και τον εκφαυλισμό τους από την κομμουνιστική εικοτολογία…
Εμφανίζεται ξανά στο Αμβούργο το 1854 αλλά συλλαμβάνεται αμέσως και απελευθερώνεται χάρη στη μεσολάβηση του Αμερικανού προξένου. Τα δυο επόμενα χρόνια έζησε στη Βραζιλία και επέστρεψε στην Ευρώπη το 1856 σε άθλιες συνθήκες και με έκδηλη πια τη μανία καταδιώξεως από εικαζόμενους Γάλλους και Ρώσους πράκτορες, σύμφωνα με τον Χάινριχ Κόνραντ (Heinrich Conrad), εκδότη των Κωμικοτραγικών περιπετειών του.
Το τέλος της περιπλάνησης
Ο Χάρρινγκ έδωσε τέλος στη ζωή του, τον Μάιο 1870, εξόριστος στο νησί του Τζέρσεϋ στη Μάγχη, σε ηλικία 72 ετών, παίρνοντας φώσφορο που είχε μαζέψει από σπίρτα.
Ο επίλογος στο κείμενο των Μαρξ και Ένγκελς, περίπου είκοσι χρόνια νωρίτερα, είχε ως εξής: «Έτσι φθάνουμε στο τέλος των περιπετειών του δημαγωγού ιδαλγού μας από τη Μάντσα της Νότιας Γιουτλάνδης. Στην Ελλάδα και τη Βραζιλία, τον Βιστούλα και τον Λα Πλάτα, το Σλέσβιχ-Χόλσταιν και τη Νέα Υόρκη, το Λονδίνο και την Ελβετία: ο εκπρόσωπος της Νέας Ευρώπης και της λατινοαμερικανικής Humanidad, ζωγράφος, νυχτοφύλακας και υπάλληλος, γυρολόγος των γραπτών του· κοντά στους Πολωνούς τη μια μέρα, στους γκάουτσο την επομένη, και καπετάνιος σε καράβι την επαύριο· παραγνωρισμένος, εγκαταλελειμμένος, αγνοημένος, όμως παντού περιπλανώμενος ιππότης της ελευθερίας με ολοσχερή αποστροφή για τη συνήθη σκληρή δουλειά του αστού − ο ήρωάς μας σε όλες τις εποχές, σε όλες τις χώρες και σε όλες τις συνθήκες παραμένει σταθερός· με την ίδια σύγχυση, τις ίδιες φιλοδοξίες που τον βάζουν σε μπελάδες, την ίδια πίστη στον εαυτό του, θα συνεχίσει να αψηφά τον κόσμο και δεν θα πάψει να ισχυρίζεται, να γράφει και να τυπώνει ότι, από το 1831, είναι η κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας ιστορίας.»
Παρά τη σαρκαστική αποτίμηση των ηγετών της Διεθνούς, ο Χάρρινγκ εξακολουθεί να έχει οπαδούς ακόμη σήμερα. Στη γενέτειρά του λειτουργεί Εταιρεία με το όνομά του, αφιερωμένη στη μνήμη και τη μελέτη του έργου του, ενώ η πιο πρόσφατη βιογραφία του κυκλοφόρησε το 2017.[17] Πρόκειται για μια ακραία περίπτωση περιπλανώμενου επαναστάτη που αψηφά κάθε ορθολογισμό. Ο Χάρρινγκ υπηρετεί τα απελευθερωτικά κοινωνικο-πολιτικά οράματα του αιώνα του με μια παρόρμηση που θα ήταν ίσως εύκολο να παρακάμψουμε αποδίδοντάς την στην ασυναρτησία και επιπολαιότητα των ρομαντικών συγγραφέων και ιδεολόγων. Θα προτείναμε να τον δούμε καλύτερα σαν μια μορφή του επαναστατικού πολιτικού ρομαντισμού που αγωνίζεται για την ελευθερία πέρα από εθνικά όρια και, με ηρωισμό και αυταπάρνηση, εξεγείρεται μέχρις εσχάτων.
Υποσημειώσεις
Προσθέστε σχόλιο