Η μάχη των πλειστηριασμών

Οι πλειστηριασμοί κατοικιών, που θα προχωρήσουν τώρα χωρίς άλλη αναβολή, μπορούν να αποτελέσουν το έναυσμα για μια νέα φάση των πολιτικών αγώνων στην Ελλάδα. Ίσως να φέρουν ξανά πίσω στην πολιτική σκηνή αρκετές δυνάμεις των υποτελών κοινωνικών τάξεων, που διανύουν πια το τελευταίο στάδιο του πένθους για την απώλεια της ελπίδας που μας έδινε ο ΣΥΡΙΖΑ πριν την αποστασία του Αλέξη Τσίπρα και των συντρόφων του. Ίσως οι πλειστηριασμοί να φέρουν ξανά πίσω στην πολιτική σκηνή αρκετές κοινωνικές δυνάμεις που θα μπορέσουν να μετατρέψουν την κρίση νομιμοποίησης της αστικής εξουσίας σε ανοιχτή πολιτική κρίση (βλ. στο προηγούμενο τεύχος του Marginalia το σχετικό άρθρο Ιωακείμογλου 2018) με σημείο πρόσκρουσης την πολιτική των μνημονίων, τον νεοφιλελευθερισμό και την αστική κυριαρχία.

Οι όροι της επερχόμενης μάχης

Οι λόγοι για τους οποίους μπορούμε να ελπίζουμε σε μια τέτοια επιστροφή των δυνάμεων των υποτελών κοινωνικών τάξεων στο πολιτικό προσκήνιο είναι περισσότεροι:

Θέση 1: Οι πλειστηριασμοί είναι το πιο τολμηρό πολιτικό στοίχημα που επιχειρεί το καθεστώς στην πορεία μετασχηματισμού της ελληνικής κοινωνίας κατά τα τελευταία εννέα χρόνια. Η ιστορία έχει προσδώσει στην ιδιοκατοίκηση, στην Ελλάδα, κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό των νοικοκυριών, όχι μόνο των νοικοκυριών της μικροαστικής τάξης αλλά και των εργαζόμενων τάξεων. Όχι πολύ αργότερα από το τέλος του εμφυλίου πολέμου, η μέθοδος της αντιπαροχής, εκτός από το άμεσο οικονομικό της ενδιαφέρον για την ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού, χρησιμοποιήθηκε συνειδητά από το καθεστώς για να δέσει τη συμμαχία της αστικής τάξης με ευρέα μικροαστικά στρώματα και δευτερευόντως να διασφαλίσει την ανοχή των λαϊκών τάξεων-στηριγμάτων (βλ. σχετική επιστολή Πιπινέλη περί των πολιτικών ωφελειών της αντιπαροχής στο Ψυρούκης 1976). Οι επικείμενοι πλειστηριασμοί τείνουν να συνθλίψουν αυτό το εξαιρετικά σημαντικό συνδετικό υλικό των ταξικών συμμαχιών που συγκροτούν επί εξήντα χρόνια τον κοινωνικό συνασπισμό εξουσίας (βλ. για τις έννοιες των ταξικών συμμαχιών και του συνασπισμού εξουσίας στο Πουλαντζάς 1968). Από την άποψη αυτή, της διακινδύνευσης των μακροχρόνιων, σταθερών κοινωνικών ισορροπιών του καθεστώτος, οι πλειστηριασμοί είναι η σημαντικότερη και πιο τολμηρή αλλαγή που επιχείρησε η μνημονιακή πολιτική, από την έναρξή της το 2010 έως σήμερα.

Θέση 2: Οι πλειστηριασμοί και οι συνακόλουθες εξώσεις είναι η πιο σκληρή φάση της διαδικασίας καταστροφής της κοινωνικής αναπαραγωγής, δηλαδή της καταστροφής των μέσων που έχουν οι υποτελείς κοινωνικές τάξεις για να συντηρηθούν και να αναπαραχθούν βιολογικά, ηθικά και και κοινωνικά. Οι πλειστηριασμοί μπορούν επομένως να κινητοποιήσουν ένα πολύ μεγάλο κοινωνικό συγκρουσιακό δυναμικό. Η κοινωνική αναπαραγωγή δεν πραγματοποιείται μόνο μέσα στην εστία ̇ πραγματοποιείται επίσης μέσα στην καπιταλιστική πόλη (Castels 1972, Ιωακείμογλου 2014). Για όσους υφίστανται τον πλειστηριασμό και την έξωση, επέρχεται διάρρηξη της σχέσης τους με τα κοινωνικά δίκτυα και τους φυσικούς χώρους της πόλης εντός των οποίων πραγματοποιείται η αναπαραγωγή τους -εκ παραλλήλου με την εστία. Τα κοινωνικά δίκτυα που εγκαθίστανται σε μια περιοχή, όπως εξάλλου και οι δημόσιες υπηρεσίες, είναι συνιστώσες της κοινωνικής αναπαραγωγής που συγκροτούν το «κοινωνικό οικοσύστημα» εντός του οποίου εγκαθίσταται η εστία (το κέντρο της βιολογικής, ηθικής και κοινωνικής αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης) ̇ πρόκειται για ένα «οικοσύστημα» εντός του οποίου τα άτομα συνήθως (αν όχι αναγκαστικά) αναγνωρίζουν την υποκειμενικότητά τους (Perez 2002) και έναντι του οποίου αναπτύσσουν συναισθηματικές και συγκινησιακές σχέσεις ̇ είναι η «Πόλις» του Καβάφη. Επειδή τέτοιο είναι το πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων που θα διαταράξουν οι πλειστηριασμοί και οι εξώσεις, η κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής, που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, θα αποκτήσει νέα ορμή και επιπλέον βάθος, και για τον λόγο αυτό μπορεί να κινητοποιήσει ένα πολύ μεγάλο κοινωνικό συγκρουσιακό δυναμικό.

Θέση 3: Η εμβάθυνση της κρίσης κοινωνικής αναπαραγωγής δεν θα έχει όμως μόνο υλικές επιπτώσεις: είναι μια διαδικασία που απειλεί ταυτότητες, διαδικασίες κοινωνικοποίησης, ισορροπίες και σταθερές κοινωνικές σχέσεις που είχαν προηγουμένως παγιωθεί στο πλαίσιο της «κανονικής ζωής» σε κοινωνικούς χώρους σχετικής ή απόλυτης ασφάλειας. Ιδιαίτερα η κατάσχεση της κατοικίας, όταν είναι εστία, δεν είναι απλώς κατάσχεση των «κόπων μιας ζωής»” ̇ είναι κατάσχεση μιας ζωής: διότι η κατοικία λειτουργεί ως τόπος ατομικής ασφάλειας, ως χώρος αυτονομίας και καταφυγής που αντιπαρατίθεται στον χώρο της διακινδύνευσης, που είναι ο δημόσιος χώρος. Από τον καιρό της ομηρικής Οδύσσειας μέχρι σήμερα, η εστία είναι υπαρξιακό αρχείο, είναι μνήμη και καταχώριση των προσωπικών σχέσεων, προνομιακός χώρος αναγνώρισης των ατόμων ως υποκείμενα. Η κατάσχεση, ο πλειστηριασμός και η έξωση, κάθε βήμα πιο πολύ από το προηγούμενο, λειτουργούν ως κανιβαλική επίθεση και ολοκληρωτική καταστροφή, μηδενισμός του αρχείου και της μνήμης, αναίρεση της ασφάλειας, εκρίζωση της οικειότητας, απόπειρα διάλυσης του υποκειμένου. Αυτά πολλαπλασιάζουν τη συγκρουσιακή ισχύ του κοινωνικού δυναμικού που θα μπορούσε να κινητοποιηθεί σε ένα ευρύ μέτωπο αγώνα ενάντια στους πλειστηριασμούς.

Θέση 4: Οι πλειστηριασμοί προσφέρουν τους αντικειμενικούς όρους συγκέντρωσης ευρέων μερίδων των υποτελών κοινωνικών τάξεων σε ενιαίο μέτωπο μάχης. Οι πλειστηριασμοί δεν είναι μόνο ένα αποφασιστικό βήμα στη διαδικασία συσσώρευσης κεφαλαίου μέσω απαλλοτρίωσης περιουσιακών στοιχείων, αλλά και ένα άλμα στη διαδικασία του «εξευγενισμού» αστικών περιοχών ̇ με τον όρο αυτόν εννοείται η εκκαθάριση της περιοχών της πόλης από τα κοινωνικά και φυσικά εμπόδια που τίθενται στην κεφαλαιοκρατική αξιοποίησή τους ώστε να γίνουν χώρος επενδύσεων και κερδοσκοπίας γης (O’Brien 2006). Πρόκειται για τυπική διαδικασία καπιταλιστικής αξιοποίησης της γης και της πόλης που περιγράφει ήδη ο Balzac στις δεκαετίες του 1830 και του 1840 για φτωχές παρισινές γειτονιές. Ο «εξευγενισμός», όμως, δεν θα θίξει μόνο όσους θα χάσουν τις εστίες τους μέσω των πλειστηριασμών αλλά και όσους ενοικιάζουν στις εν λόγω περιοχές, όπου ως συνήθως τα ενοίκια θα αυξηθούν σε δυσβάστακτα επίπεδα λόγω του «εξευγενισμού» υποχρεώνοντας τους παλαιούς ενοικιαστές να τις εγκαταλείψουν σε αναζήτηση φθηνότερης κατοικίας σε άλλη περιοχή. Αυτό δημιουργεί και τις βάσεις για τη συγκρότηση, πάνω στο ίδιο το πεδίο, ενιαίου μετώπου μάχης που υπερβαίνει τα όρια της απλής αλληλεγγύης.

Συνοψίζοντας, αυτοί είναι οι όροι της μάχης των πλειστηριασμών: πρώτον, έχουμε ένα καθεστώς που διακινδυνεύει ένα από τα πιο κρίσιμα στοιχεία των ταξικών του συμμαχιών (που είναι η εκτεταμένη ιδιοκατοίκηση), δεύτερον, υπάρχει σε κατάσταση αδράνειας ένα μεγάλο κοινωνικό δυναμικό, δυνάμει συγκρουσιακό, που θα μπορούσε να κινητοποιηθεί, και τρίτον, υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να διευρυνθεί το μέτωπο ενάντια στους πλειστηριασμούς, εάν αυτοί συνδεθούν με το ευρύτερο πλαίσιό τους που είναι ο “εξευγενισμός” των υποβαθμισμένων συνοικιών των πόλεων.

Μέτωπο και επανεκκίνηση

Με αυτά τα δεδομένα, είναι αυτονόητο τώρα ότι πρέπει να αποδεχθούμε το πολιτικό στοίχημα του καθεστώτος να προχωρήσει στην απαλλοτρίωση της περιουσίας των υπερχρεωμένων νοικοκυριών θέτοντας σε κίνδυνο ένα από τα σημαντικότερα συνδετικά υλικά του ταξικού συνασπισμού εξουσίας, μια από τις σημαντικότερες μακροχρόνιες, σταθερές ισορροπίες των τελευταίων εξήντα ετών, που προσέδιδαν αντοχή στις ταξικές συμμαχίες της αστικής τάξης με τα μικροαστικά στρώματα και αποσπούσαν τη συναίνεση είτε την ανοχή μεγάλων μερίδων των υποτελών κοινωνικών τάξεων. Το επίδικο αντικείμενο της μάχης των πλειστηριασμών, λοιπόν, δεν είναι μόνο κοινωνικό, δεν είναι μόνο να σταματήσουμε τη δραματική επέκταση της φτώχειας, της επισφάλειας, της υλικής στέρησης και των υπολειμματικών πληθυσμών, των περιττών πληθυσμών πενήτων. Το επίδικο αντικείμενο της μάχης των πλειστηριασμών είναι επίσης να κλονίσουμε τον κοινωνικό συνασπισμό εξουσίας, τις ταξικές συμμαχίες που τον συγκροτούν και τις οποίες αυτός τώρα οικειοθελώς εκθέτει σε σκληρή δοκιμασία.

Η κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής, που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, θα αποκτήσει με τους μαζικούς πλειστηριασμούς και τις εξώσεις νέα ορμή και μεγαλύτερο βάθος ̇ θα επιταχύνει δραματικά την επέκταση της φτώχειας, της επισφάλειας και της υλικής στέρησης, και θα ευνοήσει τη μεγέθυνση των υπολειμματικών πληθυσμών. Για τους λόγους αυτούς η εμβάθυνση της κρίσης κοινωνικής αναπαραγωγής μπορεί, υπό τις κατάλληλες πολιτικές και ιδεολογικές συνθήκες που εξαρτώνται από τις δικές μας δυνάμεις, να απελευθερώσει μεγάλο κοινωνικό δυναμικό. Πολύ περισσότερο που οι πλειστηριασμοί και οι εξώσεις έχουν έντονο υπαρξιακό περιεχόμενο, απειλούν ταυτότητες και σταθερές κοινωνικές σχέσεις, ισορροπίες και εικόνες του εαυτού θεμελιωμένες στις σταθερές βάσεις της εστίας και των κοινωνικών δικτύων της πόλης. Πολύ περισσότερο που οι πλειστηριασμοί και οι εξώσεις, επειδή είναι ένα στάδιο της ευρύτερης διαδικασίας «εξευγενισμού» περιοχών της πόλης προκειμένου να αποδοθούν προς εκμετάλλευση στο κεφάλαιο, δημιουργούν τους αντικειμενικούς όρους συγκέντρωσης ευρέων μερίδων των υποτελών κοινωνικών τάξεων σε ενιαίο μέτωπο μάχης.

Με αυτά τα δεδομένα, η μάχη των πλειστηριασμών θα είναι η κυριότερη ως τώρα μάχη της μνημονιακής περιόδου. Επείγει τώρα να βρεθεί το έναυσμα που θα βγάλει από το πένθος τής ήττας τις μάζες των υποτελών κοινωνικών τάξεων για να επανέλθουν στο προσκήνιο ̇ επείγει επίσης να συγκροτηθεί το πιο ευρύ ενιαίο μέτωπο πολιτικών δυνάμεων ενάντια στους πλειστηριασμούς.

Ψυρούκης N. 1976, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, εκδόσεις Επικαιρότητα
Πουλαντζάς N. 1968, Πολιτική Εξουσία και Κοινωνικές Τάξεις, εκδόσεις Θεμέλιο
Castells M. 1977, The Urban Question. A Marxist Approach, Edward Arnold
Ιωακείμογλου 2014, Από την πόλη του κεφαλαίου στην πόλη της εργασίας, περιοδικό Θέσεις, τεύχος 128
Perez G.M. (2002), “The Other ‘Real World’: Gentrification and the Social Construction of Place in Chicago”. Urban Anthropology 31(1)
O’Brien R.T. (2006), “Unemployment and Disposable Workers in Philadelphia: Just how far have the bastards gone?” Ethnos 71:2, June