Μεταφράζοντας τα συνθήματα του Μάη ’68

Πώς να μεταφράσει κανείς τον Μάη του 1968; Πώς να αποδώσει την προκλητικότητα και ευρηματικότητα των συνθημάτων του; Πώς να μεταφέρει το σύνθημα που γράφτηκε σε τοίχο στο χαρτί; Τα συνθήματα του Μάη δεν είναι μόνο λέξεις προς μετάφραση. Τα περιβάλλουν βιώματα και πολιτικά προτάγματα που ίσως είναι αμετάφραστα.  Η Άννα Καρακατσούλη επιλέγει γνωστά και άγνωστα συνθήματα του Μάη στη γαλλική γλώσσα, ξαναμεταφράζοντάς τα για τη Σ.τ.Μ και προτείνει μια απάντηση στο ερώτημα: Μεταφράζονται τα συνθήματα;

Ένα καλό σύνθημα τις περισσότερες φορές μεταφράζεται δύσκολα, ή και καθόλου. Επειδή τα συνθήματα που «πιάνουν», έχουν ρυθμό ‒και αποκτούν, μέσω του μέτρου τουλάχιστον, μια ποιητική διάσταση‒, απηχούν την ιδιαίτερη συγκυρία που τα γέννησε και αντιστοιχούν στους ιδιωματισμούς της γλώσσας τους. Τα συνθήματα του γαλλικού Μάη ωστόσο δεν προορίζονταν για τις διαδηλώσεις, δεν έδιναν ηχητικά ερεθίσματα, αλλά οπτικά. Ήταν συνθήματα που γράφτηκαν στους τοίχους και στα αμφιθέατρα και συχνά αποτελούσαν οργανικό μέρος μιας αφίσας όπου εικόνα και κείμενο αλληλοσυμπληρώνονταν σε ενιαίο γραφιστικά σύνολο. Προσφέρονταν έτσι για πιο πολύπλοκες και προκλητικές διατυπώσεις, εμφατική ποιητική έκφραση και ακραίους σουρεαλιστικούς συνειρμούς.

Αρκετά από αυτά έγιναν γνωστά στα ελληνικά, κυρίως στο λεκτικό τους σκέλος:

Il est interdit d’interdire
Απαγορεύεται το απαγορεύειν

Pouvoir à l’Imagination
Η φαντασία στην εξουσία

Soyez réalistes, demandez l’impossible
Να είστε ρεαλιστές, ζητήστε το αδύνατο

Sous les pavés, la plage
Κάτω από τα πεζοδρόμια [ελλείψει λιθόστρωτων…], η παραλία

La poésie est dans la rue
Η ποίηση βρίσκεται στους δρόμους

Fais attention à tes oreilles, elles ont des murs
Πρόσεξε τ’ αυτιά σου, έχουν τοίχους

Άλλα γνώρισαν μικρότερη διάδοση και έμειναν πιο ερμητικά:

La bourgeoisie n’a pas d’autre plaisir que de les dégrader tous
Η μπουρζουαζία έχει μόνο μία ευχαρίστηση, να τις διαφθείρει όλες

Vivre sans temps mort et jouir sans entrave
Να ζεις χωρίς σταματημό, να απολαμβάνεις χωρίς εμπόδια

Je décrète l’état de bonheur permanent
Αποφασίζωμεν κατάστασιν μονίμου ευτυχίας

Ils pourront couper toutes les fleurs, ils n’empêcheront pas la venue du printemps
Ακόμα κι αν κόψουν όλα τα λουλούδια, η άνοιξη θα έρθει

On achète ton bonheur, vole-le
Αγοράζουν την ευτυχία σου, κλέψτην

La barricade ferme la rue mais ouvre la voie
Το οδόφραγμα κλείνει τον δρόμο αλλά ανοίγει το πέρασμα

Je prends mes désirs pour la réalité car je crois en la réalité de mes désirs
Θεωρώ πραγματικό αυτό που επιθυμώ επειδή πιστεύω ότι οι επιθυμίες μου είναι πραγματικές

Est prolétaire celui qui n’a aucun pouvoir sur l’emploi de sa vie quotidienne et qui le sait
Προλετάριος είναι εκείνος που δεν έχει καμία εξουσία επάνω στην καθημερινότητά του και το γνωρίζει

Μεταφράζονται λοιπόν τα συνθήματα; Το ερώτημα έχει ήδη βασανίσει τους διαφημιστές. Αντιμέτωπο με τη δυσκολία της αποτελεσματικής μεταφοράς μιας προωθητικής καμπάνιας σε μια άλλη γλώσσα και σε μια άλλη κουλτούρα, το επιχειρηματικό μάρκετινγκ έχει καταλήξει ότι η ελεύθερη απόδοση έχει καλύτερα αποτελέσματα στην αγορά-στόχο. Το ζήτημα στην πολιτική, όπως και στην οικονομία, δεν είναι η πιστή γλωσσική μεταφορά, αλλά η αντιστοίχηση με την ψυχολογία και την κουλτούρα του υποκειμένου σε κάθε γλωσσικό περιβάλλον και με την κατάλληλη κάθε φορά ερμηνευτική πλαισίωση. Τα συνθήματα του Μάη ’68 μεταφέρθηκαν στα ελληνικά με αναγκαστική χρονική απόσταση από τα γεγονότα και χωρίς αντιστοιχία με την ελληνική πραγματικότητα, σαν κάτι το γοητευτικά προκλητικό, αλλά πάντα εξωτερικό και εξωτικό. Κατά συνέπεια, η ποιητική επικράτησε της πολιτικής, αποκομμένη από τη βιωματική εμπειρία που γέννησε τη συγκεκριμένη πολιτική και κοινωνική αμφισβήτηση. Τα συνθήματα μπορεί να μεταφράζονται περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένα, αλλά το κοινωνικοπολιτικό τους πλαίσιο είναι αδύνατο να μεταφερθεί και να «μεταφραστεί».