Το παράδοξο με το βιβλίο, ή Άνω Κάτω Τελεία (ΑΚΤ)

Στο ελληνικό Πανεπιστήμιο και τους συναδέλφους ακαδημαϊκούς δασκάλους διαπιστώνουμε ένα παράδοξο στη σχέση τους με το βιβλίο· είναι πολύ μεγάλη και πολύ μικρή ταυτόχρονα. Ενώ το βιβλίο είναι το εργαλείο δουλειάς μας και γύρω από τις σελίδες του περιστρέφονται οι περισσότερες συζητήσεις μας, οι προβληματισμοί και οι ικανοποιήσεις μας, την ίδια ώρα οι μηχανισμοί παραγωγής αυτού του τόσο ιδιαίτερου αντικειμένου, εμπορεύσιμου προϊόντος, αλλά και πολιτισμικού αγαθού, φορέα ιδεών, αξιών, συμβόλων και μνήμης, αγνοούνται· σχεδόν επιδεικτικά θα μπορούσε να πει κανείς. Παρότι συγγραφείς και οι ίδιοι εκ των πραγμάτων, η διαδρομή από το χειρόγραφο ή την οθόνη του υπολογιστή μέχρι το τυπωμένο δοκίμιο και τους πάγκους των βιβλιοπωλείων αντιμετωπίζεται ως κάτι ξένο, αχαρτογράφητο και εν πολλοίς αδιάφορο. Όμως, οι όροι παραγωγής επηρεάζουν την κατανάλωση, η μορφή αλληλεπιδρά με το περιεχόμενο και την πρόσληψή του και η πρόσβαση στον αναγνώστη/καταναλωτή εξαρτάται από παράγοντες ξένους προς την πνευματική δημιουργία.

Το «Άνω Κάτω Τελεία (ΑΚΤ): Σημεία για το βιβλίο και την ανάγνωση» είναι το ηλεκτρονικό περιοδικό του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών (ΕΚΠΑ) που προέκυψε μέσα από το μάθημα της Ιστορίας του Βιβλίου και τη συγκρότηση της Ομάδας για το Βιβλίο «Σελιδοδείκτες». Το μάθημα, που διδάσκεται από το 2012 και προσφέρεται σε διάφορα Τμήματα της Φιλοσοφικής Σχολής, ήταν και παραμένει το μόνο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών σχετικό με την υλική πραγματικότητα των βιβλίων από τον Γουτεμβέργιο έως σήμερα, τους όρους παραγωγής και διακίνησής τους, τις εξελίξεις της τεχνολογίας, τα επαγγέλματα της αλυσίδας αξίας του βιβλίου με την οικονομική και κοινωνική σημασία τους, τον ρόλο του συγγραφέα και του αναγνώστη, τις νέες προκλήσεις που θέτει η ψηφιακή επανάσταση στους τρόπους που παράγεται, κυκλοφορεί και διαβάζεται το βιβλίο. Το έναυσμα για τη δημιουργία της Ομάδας δόθηκε από την πρόσκληση του Συνδέσμου Εκδοτών Βιβλίου (ΣΕΚΒ) να ετοιμάσουμε μια εκδήλωση στο πλαίσιο του 43^ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Ζάππειο, τον Σεπτέμβριο 2014. Έτσι προέκυψαν οι «Ψηφίδες από τη ζωή των βιβλίων: Το ελληνικό βιβλίο από τον 20ό στον 21ο αιώνα», μια ημι-δραματοποιημένη ανάγνωση κειμένων, πεζών και ποιητικών, από την νεοελληνική παραγωγή που αναφέρονται σε βιβλία, διανθισμένων με ιστορικά τεκμήρια από αλληλογραφίες εκδοτών και συγγραφέων, απομνημονεύματα, εφημερίδες, κλπ. και η οποία συνέχισε να πορεύεται και να εμπλουτίζεται προσκεκλημένη στο Εντευκτήριο στα Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας (Δεκέμβριος 2014), στη Φιλοσοφική Σχολή για την Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου (23 Απριλίου 2015) και στον Δήμο Ζωγράφου (Χριστούγεννα 2015).

Το ΑΚΤ, στα τρία μέχρι σήμερα τεύχη του, δημοσιεύει ερευνητικά άρθρα φοιτητών και υποψηφίων διδακτόρων, εργασίες που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο του μαθήματος, συνεντεύξεις με δημιουργούς και συντελεστές από την αλυσίδα αξίας του βιβλίου, πρωτότυπες λογοτεχνικές συμβολές, βιβλιοπαρουσιάσεις, κείμενα για το βιβλίο στη σκηνή, τη μουσική και τον κινηματογράφο, ειδήσεις από τον χώρο των εκδόσεων, των νέων κυκλοφοριών και των βιβλιοθηκών στην Ελλάδα και εκτός συνόρων.

Οι συντελεστές του περιοδικού επιμένουν, παρά τις αντιξοότητες, να ηχογραφούν και ένα ακουστικό βιβλίο κάθε φορά, πάντα με βιβλιοφιλικό θέμα. Έχουν επιλεγεί κατά σειρά τα Το βασίλειό μου για ένα βιβλίο του Άλαν Μπένετ (Μεταίχμιο, 2013), Βιβλιομανία του Γουσταύου Φλωμπέρ (Στιγμή, 1988) και Στο Καλό Μυθιστόρημα της Λωράνς Κοσσέ (Πόλις, 2011). Δόκιμοι λογοτέχνες μας έχουν τιμήσει με την εμπιστοσύνη τους, όπως οι Γιώργος Θεοχάρης, Γιάννης Πατίλης και Κώστας Μαυρουδής, και νέες φωνές δοκιμάζονται στη δημόσια έκθεση σε διάφορες μορφές έκφρασης (Ευθύμιος Σακκάς, Παυλίνα Μάρβιν, Χριστίνα Στεφανίδου στη λογοτεχνία, Νίκος Σκαμάγκας στο κόμικς). Το πλαίσιο παραμένει ευέλικτο ώστε να προσαρμόζεται κάθε φορά στις επιθυμίες και την ιδιαίτερη κλίση των συντακτών και να ανταποκρίνεται στην επικαιρότητα του κόσμου (ή των κόσμων;) του βιβλίου.

Στόχος του περιοδικού είναι να ενθαρρύνει το ενδιαφέρον για το βιβλίο και τη μελέτη του εκδοτικού φαινομένου και της ανάγνωσης. Θελήσαμε να ανταποκριθούμε στην αγάπη και την περιέργεια για το βιβλίο που διαπιστώσαμε σε αυτή τη νεώτερη γενιά που γεννήθηκε και μεγάλωσε σε ψηφιακό περιβάλλον, μα ξέρει να ξεφυλλίζει με προσοχή ένα καλό μυθιστόρημα και μια αγαπημένη ποιητική συλλογή. Να μάθουμε να βλέπουμε τα βιβλία γύρω μας, στα ράφια των βιβλιοθηκών, αλλά και στη σκηνή του θεάτρου, στους στίχους της ροκ, στην κινηματογραφική οθόνη. Να γνωρίσουμε τον μόχθο των δημιουργών, την έμπνευσή τους, τη δική τους σχέση με τα βιβλία σε ένα αέναο συνεχές. Να υποδαυλίσουμε, τέλος, το ενδιαφέρον για το αντικείμενο «βιβλίο» στην υλική του διάσταση, όπως και στην ψηφιακή.

Το αποτέλεσμα των έργων μας μπορείτε να το δείτε στην ιστοσελίδα του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, ενώ πρόσφατα τολμήσαμε το άνοιγμα στα γνωστά μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Για την ώρα το ΑΚΤ κυκλοφορεί μόνο σε ηλεκτρονική μορφή, ευελπιστούμε όμως να το δούμε και τυπωμένο, γιατί η υλική διάσταση του γραπτού λόγου εξακολουθεί να έχει νόημα για πολλούς από εμάς. Δεν έχουμε ασφαλώς τη ματαιοδοξία να αναπληρώσουμε τα τεράστια κενά της εθνικής βιβλιολογικής μας συνείδησης ή να απαντήσουμε στα χωρίς τέλος desiderata της επιστημονικής έρευνας. Θα θέλαμε όμως η «Άνω-Κάτω Τελεία» μας να αποτελέσει μια φιλική εισαγωγή στον κόσμο του βιβλίου δείχνοντας πώς μπορεί το βιβλίο να γίνει αφετηρία για πολύ διαφορετικές, αλλά πάντα πλούσιες, εμπειρίες και δημιουργίες.