Αναζητώντας την ιδιαιτερότητα του συμβάντος «Μάης»

Το συμβάν ματαιώνει τις προβλέψεις. Στον βαθμό που είναι ιστορικό, κάνει άνω κάτω τους υπολογισμούς. Μπορεί ακόμα και να ανατρέψει τις στρατηγικές που λάμβαναν υπόψη τη δυνατότητά του. Καθώς έχει συγκυριακό χαρακτήρα, το συμβάν κλονίζει τις δομές που το επέτρεψαν. […] Το συμβαντικό στοιχείο, που ήταν υποτιμημένο κατά τις στάσιμες περιόδους προς όφελος εκείνου που συντηρεί τη στασιμότητα, δηλαδή της περιφρόνησης για την ιστορία και της αναζήτησης της σταθερότητας, επαναφέρει τόσο την κίνηση της σκέψης όσο και την κίνηση της πρακτικής. Αποσπά τους στοχαστές από τα αναπαυτικά βάθρα τους για να βυθίσει πάλι το κεφάλι τους στο κύμα των αντιφάσεων. Οι μανιακοί με την ισορροπία χάνουν την αισιοδοξία και το κέφι τους. Δυστυχισμένες και ευτυχισμένες συνειδήσεις, ιδεολογικά περιτυλίγματα και θραύσματα ξεπερασμένων πρακτικών, σαν τα σκουπίδια στους δρόμους, απαρτίζουν έναν σωρό που τον σπρώχνουν στην άκρη. Οι άνθρωποι και οι ιδέες εμφανίζονται με τέτοιον τρόπο ώστε επιτέλους το συμβάν τούς αλλάζει σε βάθος.

Σε αυτές τις σελίδες [ο αναγνώστης] θα βρει μόνο θεωρία: ανάλυση που επιδιώκει να διακρίνει επακριβώς το κεκτημένο από το νέο, το βέβαιο από το αβέβαιο. Μια τέτοια ανάλυση δεν θα μπορούσε να περιοριστεί σε μια οικονομική, ψυχολογική ή ψυχαναλυτική, ιστορική ή κοινωνιολογική «οπτική γωνία». Είναι ουσιωδώς πολιτική.

Ανρί Λεφέβρ [Henri Lefebvre], Μάης ’68: Η εισβολή της Ναντέρ στο προσκήνιο

Ήταν ο Μάης ένα «συμβάν»; Έκανε, με τους όρους του Λεφέβρ, ενός από τους σημαντικότερους θεωρητικούς που εγγράφονται στην προϊστορία του, «τους μανιακούς με την ισορροπία να χάσουν την αισιοδοξία και το κέφι τους»; Κλόνισε τις δομές που τον επέτρεψαν, ή ακόμα και τις στρατηγικές που λάμβαναν υπόψη τη δυνατότητά του; Κι αν ο Μάης ήταν συμβάν, τι συμβάν ήταν αυτό; Ποια τα χαρακτηριστικά του; Και, κυρίως, γιατί αξίζει σήμερα, πενήντα χρόνια μετά, να επανερχόμαστε σε αυτό; Για ποιον λόγο διεκδικούν την κληρονομιά του ακόμη και όσοι επί δεκαετίες πολέμησαν για να εκλείψει η μνήμη του; Για ποιον λόγο δηλαδή διεκδικεί σήμερα τον Μάη ακόμη και η καθεστηκυία τάξη, την οποία κάποτε ο ίδιος διασάλευσε με τρόπο ριζικό, κλονίζοντας όχι μόνο την ιδεολογική της ηγεμονία, αλλά διακυβεύοντας τη συνολική σταθερότητα και αναπαραγωγή του συστήματός της;

Ποια είναι, όπως την ορίζει ο Λεφέβρ, η θεωρία του Μάη; Όχι η θεωρία για τον Μάη, ή οι θεωρίες που πυροδότησε ο Μάης ή οι θεωρίες που πυροδότησαν τον Μάη. Ποια είναι η θεωρία του Μάη. Με τους όρους του Λεφέβρ δηλαδή, ποιο υπήρξε το «νέο» του Μάη; Αυτό που μια ανάλυση θα πρέπει να διακρίνει επακριβώς από το (ώς εκείνη τη στιγμή) κεκτημένο, από το δεδομένο, από εκείνο που αναπαρήγαγε τις υφιστάμενες, κυρίαρχες δομές και πρακτικές; Ποιο ήταν δηλαδή το αβέβαιο του Μάη, που θα πρέπει να διακρίνουμε από το βέβαιο, το απρόβλεπτο από το αναμενόμενο; Ποια ήταν τελικά η έκπληξη του Μάη, η πολιτική του φαντασία, ο λόγος, οι πρακτικές και τα γεγονότα που διαμόρφωσαν την ιδιαιτερότητά του· ποιο ήταν αυτό που όρισε τη δυνατότητα ενός νεότευκτου, διαφορετικού «μετά» τον Μάη, σε σχέση με το «πριν» του;

Σε όσα ακολουθούν, αναζητούμε την αποσιωπημένη ιδιαιτερότητα του Μάη· αυτή της οποίας το πολιτικό και θεωρητικό διάβημα, η κινηματική, κοινωνική, πολιτική, ιδεολογική και πολιτισμική ισχύς, ηττήθηκε και ως εκ τούτου ανακόπηκε – προλαβαίνοντας, όμως, να παραγάγει έναν μοναδικό πλούτο από πρακτικές και κριτικές. Μια ιδιαιτερότητα που, όσο κι αν επιχειρείται να κατακερματιστεί στις επιμέρους όψεις και τις ειδικές πλευρές της, ώστε να ενσωματωθεί στην κυρίαρχη ιδεολογία ως άκακη αναπόληση ενός φαντασμαγορικού αλλά ανούσιου παρελθόντος, πάντα διαφεύγει. Διαφεύγει γιατί συνιστά ακόμα και σήμερα ριζική κριτική στο υπάρχον, που αδυνατεί να τεθεί στην επικράτεια ενός προγράμματος αναπαραγωγής του χωρίς να διασπά την ιδεολογική και πολιτική του συνέχεια. Διαφεύγει γιατί εξακολουθεί να συνιστά την πιο προωθημένη απόπειρα μιας τέτοιας ριζικής κριτικής, σε συνθήκες αναπτυγμένου και διεθνοποιημένου καπιταλισμού. Την πιο προωθημένη, παρότι ημιτελή και ανολοκλήρωτη, απόπειρα ανανέωσης των πρακτικών και του «προγράμματος» των υποτελών τάξεων, πρακτικών και προγράμματος που αντιστοιχούσαν πλέον στη σύγχρονη φάση και φύση του αντιπάλου και δεν αναπαρήγαν απλώς ένα παραδεδομένο οργανωτικό υπόδειγμα παλιότερων εποχών. Μια απόπειρα που ξεπηδούσε ταυτόχρονα μέσα από το προηγούμενο, κραταιό κομμουνιστικό κίνημα ως κριτική του, αλλά και έξω από αυτό, από πολιτικά, καλλιτεχνικά και θεωρητικά ρεύματα που θα ανανέωναν τον ριζοσπαστικό κοινωνικό στοχασμό· αναδυόταν μέσα από υφιστάμενα και ορατά κοινωνικά υποκείμενα για να τους εμφυσήσει καινούργιες πρακτικές, και ταυτόχρονα έφερνε στο προσκήνιο νέα, αναδεικνύοντας για πρώτη φορά σε διακύβευμα πεδία κοινωνικών πρακτικών που ώς τότε θεωρούνταν ουδέτερα. Και φυσικά διεκδικούσε την ευκαιρία ύπαρξης νέων πολιτικών υποκειμένων.

Μια τέτοια ανάλυση θέλουμε να παρουσιάσουμε, που όπως γράφει ο Λεφέβρ, «δεν θα μπορούσε να περιοριστεί σε μια οικονομική, ψυχολογική ή ψυχαναλυτική, ιστορική ή κοινωνιολογική “οπτική γωνία”». Είναι και για εμάς, όπως και για τον ίδιο, ουσιωδώς πολιτική.

***

Το τέταρτο τεύχος του Μarginalia σημειώνει στο περιθώριο βιβλίων και κειμένων που αφορούν τον παγκόσμιο Μάη του 1968. Αφιερωμένο εξολοκλήρου σε αυτόν, επιδιώκει να ανιχνεύσει τα στοιχεία πολιτικού μοντερνισμού που εισήγαγε, επιλέγοντας έτσι να φωτίσει μερικές από τις λιγότερο γνωστές όψεις του.

Περιηγείται στο ιταλικό θερμό φθινόπωρο μέσα από το έργο του σπουδαίου Νάννι Μπαλεστρίνι, μελετά τις περίφημες «200 θέσεις για τον Κομμουνισμό» του Manifesto, μίας από τις πιο σημαντικές πολιτικές οργανώσεις που προέκυψαν στην Ευρώπη μετά το ’68, και επισκέπτεται τις δύο πιο βασικές κριτικές στις σχέσεις παραγωγής που διαμορφώθηκαν γύρω από τον Μάη: τις κριτικές του ιταλικού εργατισμού και του έργου των Νέγκρι, Παντιέρι, Τρόντι, καθώς και όσων άνθισαν στη Γαλλία, με επίκεντρο το έργο του Αλτουσέρ και των Κοριά, Μπεττελέμ και Λινάρ. Πραγματεύεται τη μεγαλύτερη γενική απεργία στην ευρωπαϊκή ιστορία και εξετάζει την ανάδυση της νεολαίας ως αυτόνομης κοινωνικής δύναμης μέσα στα γεγονότα του Μάη.

Συζητά με τη Βανέσσα Θεοδωροπούλου για τους καταστασιακούς και την ιδιαίτερη καλλιτεχνική, θεωρητική και πολιτική συνεισφορά τους και επιστρέφει στο «θέατρο» της πόλης για να θυμηθεί τον Ντεμπόρ, τον Λεφέβρ και τον Καστέλς, που ανέδειξαν εκ νέου τη διαμόρφωση και τη δόμησή της σε διακύβευμα. Δίνει τον λόγο στον ίδιο τον Ανρί Λεφέβρ σε ένα απόσπασμα για τη δυαδική εξουσία και την αυτοδιαχείριση από την ιστορική του θεωρητική παρέμβαση κατά τη διάρκεια του Μάη και διαβάζει το σημαντικό βιβλίο της Κλαιρ Ντουσέν για τη διαδρομή του φεμινισμού στη Γαλλία, από το 1968 ώς τις μέρες μας.

Συζητά με τον Αλαίν Κριβίν, εκ των πρωταγωνιστών του Μάη, για την εμπειρία, την κληρονομιά και την επικαιρότητά του, και κάθεται σε στρογγυλό τραπέζι με τέσσερις Έλληνες, μόνιμους κατοίκους του Παρισιού, σε μια συζήτηση για την ιδεολογική χρήση και τη διεκδίκηση του Μάη από τις διάφορες πλευρές σήμερα. Διαβάζει τον Μάικλ Σκοτ Κριστόφερσον για τους διανοούμενους ενάντια στην αριστερά και αποδομεί τον θεωρητικό λόγο του «αντι-68», αλλά και επιχειρεί μια συνολική επισκόπηση των ένοπλων κινημάτων πριν και μετά τον Μάη. Εξετάζει την κοινωνική και πολιτική ιδιαιτερότητα του «γερμανικού Μάη» και επιστρέφει στην «άνοιξη της Πράγας» μέσα από τον φωτογραφικό φακό του μεγάλου Γιόζεφ Κουντέλκα. Συναντά τον Νταν Γεωργακάς, Ελληνοαμερικανό συγγραφέα, ακτιβιστή και καλλιτέχνη, με σπουδαία δράση στο εργατικό κίνημα του Ντιτρόιτ και στο κίνημα αλληλεγγύης στα δικαιώματα των μαύρων, και εξετάζει τις απόπειρες ανανέωσης του σινεμά γύρω από το 1968.

Παρακολουθεί τη βιβλιοπαραγωγή στην Ελλάδα με αφορμή τη συμπλήρωση των 50 χρόνων του Μάη και διαβάζει το Ρήγμα, με κείμενα του Κλωντ Λεφόρ, του Εντγκάρ Μορέν και του Κορνήλιου Καστοριάδη που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες στα ελληνικά. Επιστρέφει στην ακυκλοφόρητη ακόμα στα ελληνικά αυτοβιογραφία του Ντανιέλ Μπενσαΐντ, και ξεφυλλίζει το Αλλάζοντας τον κόσμο, αλλάζοντας τη ζωή, μια έρευνα αφιερωμένη στους αφανείς αγωνιστές και αγωνίστριες της εποχής του Μάη, η οποία μόλις κυκλοφόρησε στη Γαλλία. Ακολουθεί, με οδηγό την πένα του Στεφάν Οσμόν, τις ενδεικτικές τροχιές μερικών από τους νεαρούς πρωταγωνιστές εκείνου του Μάη.

Στη στήλη Ψυ, το Marginalia συζητά για το βρετανικό αντιψυχιατρικό κίνημα με αφορμή ένα δοκίμιο του Πέρυ Άντερσον γραμμένο τον Αύγουστο του 1968, ενώ στη στήλη του κινηματογράφου συζητά για την «εξέγερση των εικόνων» της δεκαετίας του 1960. Στο Παλαιοβιβλιοπωλείο επιστρέφει στο περίφημο Αυτός που ήρθε απ’ έξω του Ρομπέρ Λινάρ για να μας θυμίσει την ιστορία των «εγκατεστημένων» στα γαλλικά εργοστάσια μετά τον Μάη, και στο Φωτοζουρνάλ συζητά με αφορμή μια από τις πιο διάσημες φωτογραφίες από τα γαλλικά οδοφράγματα. Στη στήλη της μουσικής προσεγγίζει την «ψυχεδελική συνιστώσα», στις ΣτΜ επιχειρεί να αποδώσει στα ελληνικά μερικά από τα πιο γνωστά συνθήματα του Μάη, και στο Ανθολόγιο φιλοξενεί ποίηση του Μάικ Έσιγκ. Τέλος, στη στήλη της Βιβλιοπολιτικής το Marginalia συζητά με τον μεταφραστή Γιώργο Καράμπελα.