Χρίστος Μάης 
Η παρακάτω συνέντευξη είναι αποτέλεσμα μιας σκέψης που ήρθε ξαφνικά ενώ συζητούσαμε στην Συντακτική Επιτροπή των Marginalia τις θεματικές του αφιερώματος αυτού. Κι αυτό διότι η Σφίγγα από την αρχή της πανδημίας και της καραντίνας μας τροφοδοτούσε καθημερινά με άρτια μεταφρασμένα και επιμελημένα κείμενα κριτικής σκέψης, αλλά και λογοτεχνικά και ποιητικά κείμενα γραμμένα εν μέσω καραντίνας. Ήταν τέτοια η παραγωγή της που από ένα σημείο κι έπειτα αδυνατούσαμε να διαβάζουμε άμεσα όλα όσα δημοσίευε. Η Σφίγγα εν μέσω καραντίνας διεύρυνε τη δική της συλλογικότητα και δίκτυο, ενώ μας κρατούσε ενήμερους ευνοώντας την κατανόηση της κατάστασης και άρα τον διάλογο και την κριτική σκέψη εν γένει. Γι’ αυτό θεωρήθηκε σημαντική μια συνέντευξη μαζί της, και την ευχαριστούμε, όπως και τις άλλες Χίμαιρες.
Χρίστος Μάης: Τι ήταν η Σφίγγα πριν τον Κορωνοϊό;
Σφίγγα: Η Σφίγγα ήταν εξαρχής μια χίμαιρα –κορίτσι, λιοντάρι κι αετός– που έθετε ερωτήματα όπως:
Υπήρχε κάποτε μια θάλασσα που συνέδεε την αστρονομία με την ποίηση; Και έχει στεγνώσει;
Σε ποια θερμοκρασία φτάνει η γνώση όταν προσπαθεί να ξεφύγει από την ακαδημία και την αγορά;
Αν η γλώσσα είναι κοινή, γιατί δεν έχει ουσία; Και πού μας μεταφέρει;
Πρωτοσυναντηθήκαμε τον Φεβρουάριο του 2017 στον κοινωνικό χώρο για την ελευθερία, Μικρόπολις και στόχος μας ήταν και είναι η δυνατότητα ανταλλαγής γνώσεων με τρόπο που τις απελευθερώνει από την ακαδημία και τις προστατεύει από την αγορά. Δεν είχαμε και ούτε επιδιώκουμε μια ενιαία πολιτική «γραμμή», αλλά προφανώς ασπαζόμαστε τα αντιεξουσιαστικά χαρακτηριστικά του χώρου στον οποίο βρισκόμαστε και –παρ’ ότι μας βασανίζει– το παλιό φεμινιστικό σύνθημα «το προσωπικό είναι πολιτικό».
Η Σφίγγα είναι μια συλλογικότητα μέσα στην οποία θα μπορούσαμε να μοιραστούμε το κάθε μας ενδιαφέρον γύρω από τη ζωή, ψάχνοντας δρόμους για να ζούμε πιο ελεύθερες, σαφώς πιο ευτυχισμένες. Όπου το προσωπικό μας βίωμα δεν είναι περιττό, αντίθετα ενισχύει την πεποίθηση ενός κοινωνικού χώρου που διευρύνεται πάνω στις αξίες της συλλογικότητας, της αλληλοβοήθειας και της αλληλεγγύης. Η Σφίγγα ήταν και είναι μια αυτοοργανωμένη ομάδα που ο βασικός της στόχος συνοψίζεται στην ανταλλαγή και τη διάχυση της γνώσης. Επειδή όμως το μοίρασμα οποιουδήποτε πράγματος προϋποθέτει πάντοτε ισχυρούς δεσμούς, κομβικό σημείο της ύπαρξης της Σφίγγας είναι οι σχέσεις μεταξύ μας. Δεν είναι ακριβώς μία διαδικασία που αρχίζει και τελειώνει σε ένα δωμάτιο συνέλευσης. Είναι περισσότερο ένας πολύχρωμος αστερισμός που συνδέει τις ζωές ορισμένων ανθρώπων.
Η Σφίγγα αποτελείται από σφίγγες: Παιδιά που γνωριστήκαμε (τα περισσότερα) στο χώρο του Μικρόπολις και γίναμε γρήγορα παιδιά μεταξύ μας αγαπημένα (στο «παιδιά» περιλαμβάνονται και κάτι λίγο πιο «παλιές» στους κινηματικούς χώρους, μεγαλύτερες)‧ «οργανωμένα» (κονίαμα η αγάπη, το χιούμορ, η διαθεσιμότητα, η κουβέντα για όλα) σε μια ρευστή (αν και διαθέτει έναν βασικό πυρήνα) ομάδα: ρευστή, πάντοτε, γιατί διατηρεί την ανοιχτότητα διελεύσεων και συν-ελεύσεων, πυκνώσεων και απο-πυκνώσεων, χωρίς στεγανά. Η Σφίγγα (θέλει να) μοιράζεται· έτσι, απλά, ελεύθερα και ανόθευτα, όπως μοιράζονται τα παιδιά.
Πώς γεννήθηκε η ανάγκη για τη Σφίγγα και τις άλλες χίμαιρες και πώς δημιουργήθηκε αυτή η μεταφραστική κολλεκτίβα;
Ήταν ένας τρόπος να συνεχίσουμε τη δράση μας εν μέσω αυτής της κατάστασης περιορισμού. Πολύ σύντομα νιώσαμε την ανάγκη να διευρύνουμε την ομάδα και να συνομιλήσουμε με φίλες από άλλες πόλεις.
Σε εμβρυακή μορφή η ιδέα για τη μεταφραστική κολλεκτίβα δημιουργήθηκε «στην τελευταία μπύρα πριν το τέλος του κόσμου». Είχαμε όλες στο μυαλό μας να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τόσο τις συνθήκες που διαμορφώνονταν αυτό το διάστημα, με τα πρώτα στάδια της εξάπλωσης του ιού και την επερχόμενη συνθήκη της καραντίνας, όσο και αυτό που θα ακολουθούσε έπειτα. Έτσι, σε συνθήκες εγκλεισμού και έχοντας αρκετό ελεύθερο χρόνο προέκυψε η ομάδα «σφίγγες και άλλες χίμαιρες». Στην ομάδα ενεπλάκη κόσμος που μας ήταν ήδη γνωστός –ή σε κάποιες από εμάς– και κόσμος που δεν γνωρίζαμε και επικοινώνησε μαζί μας κατά τη διάρκεια του project. Η πρωτοβουλία αυτή αποτέλεσε, λοιπόν, το έναυσμα για κάποιες –έστω και διαδικτυακές– συναντήσεις.
Το μπλογκ δεν φιλοξενεί πάντως μόνον ξενόγλωσσα κείμενα που μεταφράστηκαν από κάποια από μας (τις σφίγγες και τις χίμαιρες): από την αρχή φιλοξενεί και ελληνικά κείμενα και λογοτεχνήματα, όπως και κείμενα που γράφτηκαν (ή μεταφράστηκαν) και πρωτοδημοσιεύτηκαν σε άλλες ελληνικές σελίδες και μπλογκς. Παράλληλα καθιερώθηκε η καλή είδηση της ημέρας (χρειαζόμαστε την αισιοδοξία), στήλη όπου φιλοξενούνται ειδήσεις-ενσταντανέ, που μπορεί να περνούν περισσότερο ή λιγότερο απαρατήρητες στο χάος της ειδησεογραφίας ή που επιθυμούμε να τονίσουμε, φωτογραφίες, βίντεο από την καθημερινή κινηματική (και μη) ειδησεογραφία και από τον καθημερινό δημιουργικό αυτοσχεδιασμό μεμονωμένων ανθρώπων ή συλλογικοτήτων.
Πώς λειτουργεί εν μέσω απομόνωσης;
Η επικοινωνία γίνεται σε μεγάλο βαθμό μέσα από τις συσκευές και τις οθόνες μας, πράγμα που οπωσδήποτε συνεπάγεται απώλειες (πάνε οι αγκαλιές και τα αγγίγματα) και δυσκολίες (μία απ’ αυτές: η έλλειψη τεχνογνωσίας, αλλά βοηθήσαμε η μία την άλλη πολύ σε αυτό)· αποδείχτηκε όμως αναγκαίο κακό – και ταυτόχρονα σημαντική διευκόλυνση των καιρών. Άχαρες οι βιντεοκλήσεις κι όμως βάλσαμο σε μέρες εγκλεισμού. Και επίσης, άχαρες οι ομαδικές βιντεοκλήσεις, δεν είναι όμως καθόλου λίγο που μπορούν και είναι ομαδικές.
Είναι χαρακτηριστικό μάλλον πως η ομαδική συνομιλία μας στο μέσεντζερ έχει τον τίτλο «σφίγγα στα χρόνια του ιού». Χρειάστηκε να φτιάξουμε επίσης μια κλειστή, για πρακτικούς λόγους, ομάδα στο φέισμπουκ, που αποτελεί εργαλείο συνεννόησης και διακίνησης υποψήφιων κειμένων. Διατηρούμε φυσικά τη σελίδα της Σφίγγας στο φέισμπουκ. Μέσα από αυτήν και το μέιλ μας (ακολουθώντας τα στοιχεία επικοινωνίας που δίνονται στο μπλογκ) έρχεται σε επαφή μαζί μας όποια το επιθυμεί. Έτσι μας προσέγγισαν άγνωστα άτομα που ενδιαφέρθηκαν να βοηθήσουν το εγχείρημα – κάποιες σήμερα είναι χίμαιρες.
Σε ό,τι αφορά τις εργασίες του μπλογκ, λειτουργούμε με οριζόντιες διαδικασίες. Η αντι-ιεραρχικότητα είναι από τις βασικές μας αρχές και επιδιώξεις τόσο στη Σφίγγα όσο και στη μεταφραστική κολλεκτίβα: δεν είναι κάτι που θεωρούμε παγιωμένα κατακτημένο, γιατί μορφές εξουσίας και αυθεντίας κρύβονται παντού, αλλά ακριβώς γι’ αυτό είναι από τα βασικά μας μελήματα και ανησυχίες. Όλες ήταν υπεύθυνες για όλα (για τον εντοπισμό των άρθρων στο διαδίκτυο, την κοινοποίησή τους στην ομάδα, την επιλογή τους, τη μετάφραση και την επιμέλεια, την ανάρτησή τους στο μπλογκ, για την κοπιώδη αναζήτηση της καλής είδησης της ημέρας), πάντα με γνώμονα τις πιο ειδικές γνώσεις της καθεμιάς μας (π.χ. γνώση της λειτουργίας του μπλογκ). Ωστόσο, λόγω φόρτου άρθρων αποκτήθηκε μια σχετική εξειδίκευση ανάλογα με την ιδιαίτερη προτίμηση της καθεμιάς, αλλά και σύμφωνα με τη χρονική διαθεσιμότητά μας (ανειλημμένες υποχρεώσεις σχετικές με τηλεργασία/ τηλεκπαίδευση/ τηλεσεμινάρια κ.ά.) και τις ανάγκες της χρονικής στιγμής.
Οι day-to-day συνεννοήσεις γίνονται μέσα από τη φέισμπουκ ομάδα και το μέσεντζερ. Η γενικότερη επισκόπηση μέσω ομαδικών βιντεοκλήσεων, οι οποίες εξασφαλίζουν και το πνεύμα συλλογικότητας, επικοινωνίας και ανθρώπινης/ συντροφικής επαφής με έναν τρόπο πιο κοντινό στις παραδοσιακές live-συναντήσεις/ συνελεύσεις: με προσωπικά νέα, αστεία και τα απαραίτητα ποτά.
Πώς γίνεται η ενημέρωση για την ύπαρξη των κειμένων;
Μας αρέσει κάτι από όλα αυτά που διαβάζουμε κατά τις προσωπικές μας περιηγήσεις; Το μοιραζόμαστε. Κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα. Όπως ο περισσότερος κόσμος χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για την ενημέρωσή του, έτσι και όσες συμμετέχουν στο μπλογκ επισκέπτονται διάφορους ιστότοπους λιγότερο ή περισσότερο συστηματικά: οι ιταλομαθείς ως επί το πλείστον ιταλόφωνους, οι γαλλομαθείς γαλλόφωνους, οι ισπανομαθείς ισπανόφωνους και οι αγγλομαθείς αγγλόφωνους. Στη συνέχεια κοινοποιούν στην κλειστή ομάδα επιλεγμένα άρθρα. Καθεμία και καθένας έχει προφανώς τις προτιμώμενες «πηγές» του. (Κάποια κείμενα μπορεί να πέσουν και από σπόντα στην αντίληψή μας.)
Είναι φανερό από τα δημοσιευμένα κείμενα ότι παρακολουθούμε ορισμένες ιστοσελίδες (τις comune-info και quodlibet στα ιταλικά, τη lundimatin στα γαλλικά, την ill will editions στα αγγλικά, για παράδειγμα) –και μετά είναι το διαδικτυακό χάος όπου πλοηγούμαστε με αλάνθαστο ένστικτο. Σε κάποιες περιπτώσεις φίλες και φίλοι μάς επέστησαν την προσοχή σε συγκεκριμένα κείμενα.
Σε ποιες γλώσσες είναι γραμμένα;
Για καλή μας τύχη οι συμμετέχουσες στο μπλογκ είναι σε θέση να καλύψουν τέσσερις βασικές γλώσσες: ιταλικά, ισπανικά, αγγλικά, και γαλλικά.
Πολύ θα θέλαμε να είχαμε πρόσβαση σε περισσότερες γλώσσες, ακριβώς για να μπορούσαμε να ανταποκριθούμε στη φιλοδοξία μας να συμπεριλαμβάνονται στο μπλογκ κείμενα από όλο τον κόσμο. Περιοριζόμαστε αναγκαστικά στις γλώσσες που γνωρίζουμε. Κινέζικα, βλέπετε, δεν ξέρει καμία μας. Αλλά ο περιορισμός είναι και αυτός… περιορισμένος: Κάποια κείμενα από δυσπρόσιτες γλώσσες τα βρίσκουμε μεταφρασμένα σε γλώσσες προσιτές μας, δημοσιευμένα σε σελίδες-πηγές στις γνωστές μας γλώσσες, ακόμη και στα ελληνικά.
Πώς επιλέγετε ποια κείμενα θα μεταφραστούν;
Τα κριτήρια για την επιλογή των κειμένων είναι φαινομενικά απλά: να μας φαίνεται κάτι ενδιαφέρον, να ακονίζει την κριτική σκέψη, να μας μιλάει για αυτό που ζούμε – αλλά και για το πώς βγαίνουμε από τις μαύρες κανονικότητες. Στην πραγματικότητα βέβαια τα κριτήρια προκύπτουν από τις αποσκευές που είχαμε ως Σφίγγα, όλες μαζί και η καθεμία ξεχωριστά, κι απ’ όσες έφεραν οι άλλες χίμαιρες. Μοιάζει ρευστό όλο αυτό αλλά δεν του λείπουν οι πυξίδες (κάποιες δείχνουν τα βορειοδυτικά περάσματα, άλλες τη συνέχεια ενός ταξιδιού που τελείωσε στο Πορμπόου, και άλλες είναι σταθερά στραμμένες σε άλλες γεωγραφίες και άλλα ημερολόγια, που είναι εδώ και που έρχονται – και άλλες κι άλλες… καμία όμως δεν νοσταλγεί την επιστροφή στην καπιταλιστική κανονικότητα).
Η επιλογή στη συνέχεια γίνεται μειοψηφικά: αρκεί 5 στις 20 περίπου να θεωρήσουμε ένα κείμενο ενδιαφέρον – και να μην υπάρχουν ισχυρές αντιρρήσεις. (Τα ίδια ισχύουν και για τα κείμενα που αναδημοσιεύουμε από άλλες ιστοσελίδες στα ελληνικά.)
Δεν προϋποτίθεται απόλυτη ιδεολογική σύγκλιση ή πλήρης συμφωνία με τις απόψεις που εκφράζονται στα κείμενα. Αυτή είναι η εξαρχής μεταξύ μας συμφωνία: λόγω της διάθεσής μας να προτείνουμε, να μοιραστούμε γνώση και απόψεις που η αναγνώστρια θα «διαβάσει», επεξεργαστεί κριτικά με τη σειρά της.
Προσπαθήσαμε κυρίως να επικεντρωθούμε σε κείμενα τα οποία δεν θα ήταν απλώς δημοσιογραφικές καλύψεις του φαινομένου. Για αυτό, επιλέξαμε κείμενα, τα οποία προσπαθούσαν να αναλύσουν την κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική και οικονομική πραγματικότητα και τους ποικίλους μετασχηματισμούς της, με την άφιξη του φαινομένου COVID-19. Η θεματολογία τους είχε να κάνει με τα κοινά, το δημόσιο σύστημα υγείας, τις νέες μορφές κυβερνητικού ελέγχου, το ζήτημα της οικολογίας και του περιβάλλοντος, τις μεταβολές στο πεδίο της οικονομίας, την υπαρξιακή συνθήκη του εγκλεισμού και της καραντίνας, τις συνθήκες εργασίας κατά τη διάρκεια της καραντίνας, την ενασχόληση με ζητήματα φύλου και τη φύση της πυρηνικής οικογένειας, τον τρόπο αλληλεπίδρασης του βιολογικού παράγοντα, καθώς και του ζωικού και φυτικού πληθυσμού με την κοινωνική καπιταλιστική πραγματικότητα, το φαινόμενο της κατάστασης εξαίρεσης. Εκτός από κείμενα «κοινωνικής ανάλυσης και παρέμβασης», αναρτήθηκαν στο μπλογκ πεζά και ποιητικά κείμενα, καθώς πιστεύουμε πως η ανάλυση και η κατανόηση ενός φαινομένου δεν είναι μία αμιγώς ορθολογική διαδικασία, αλλά πρωτίστως υπαρξιακή και αισθητική –με λίγα λόγια το λεγόμενο ποιητικό φαινόμενο είναι πολιτικό και το λεγόμενο πολιτικό ποιητικό.
Αυτό που μοιράζονται όλα τα κείμενα που αναρτήθηκαν στο μπλογκ είναι μία ανάλυση της νέας αναδυόμενης πραγματικότητας, των μετασχηματισμών, των μετατοπίσεων, των επιταχύνσεων και των ασυνεχειών της, με σκοπό να κατανοήσουμε τους ποικίλους τρόπους άρθρωσής της. Με λίγα λόγια, είτε περισσότερο είτε λιγότερο, ο προσανατολισμός των κειμένων αποσκοπεί στην κατανόηση των κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών, ώστε να επέλθει μία ρήξη και να κινηθούμε πέραν αυτού που ονομάζεται καπιταλισμός, πατριαρχία, δομή της εξαίρεσης.
Υπάρχει ανάδραση με τον/την συγγραφέα του πρωτότυπου κειμένου;
Είναι κάτι που πολύ θα θέλαμε να συμβαίνει, ή μάλλον να συμβαίνει τακτικότερα, με μεγαλύτερου βαθμού επικοινωνία και, δυνητικά, με την καλλιέργεια στερεότερου δεσμού. Υπάρχουν πάντως επαφές που επιτρέπουν μια άμεση ή έμμεση επικοινωνία με τ@ συγγραφείς του πρωτότυπου. Υπάρχουν για παράδειγμα κείμενα των οποίων τ@ συγγραφέα ήδη γνωρίζουν (πιο προσωπικά) κάποιες από μας. Ανάδραση έχει υπάρξει σε αρκετές περιπτώσεις, μέσω φέισμπουκ και τουίτερ, κυρίως από τις Η.Π.Α. Ειδικά με συγγραφείς κειμένων που έχουν γραφτεί στα ελληνικά και δημοσιεύουμε (ή αναδημοσιεύουμε) υπάρχουν ισχυροί συντροφικοί δεσμοί και σχέσεις αγάπης –που είναι κάπως διαφορετικά από αυτό που λέτε «ανάδραση».
Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζετε στις μεταφράσεις;
Μία από τις δυσκολίες είναι η μετάφραση ενός κειμένου από άλλη γλώσσα –συνήθως αγγλικά– από αυτή στην οποία γράφτηκε αρχικά. Αυτό γίνεται γιατί τα περισσότερα άρθρα μεταφράζονται στα αγγλικά για να είναι προσβάσιμα σε περισσότερες αναγνώστριες. Η αντιπαραβολή του ίδιου άρθρου μεταφρασμένου σε δύο ή τρεις γλώσσες μπορεί να εμφανίζει διαφοροποιήσεις και αυτό δημιουργεί «πονοκέφαλο» στις μεταφράστριες αλλά και σε όποια κάνει την επιμέλεια. Ωστόσο, η μετάφραση και η επιμέλεια είναι ένα ολιγοήμερο ταξίδι, στον κόσμο τ@ αρθρογράφου, στις συνθήκες COVID-19 που επικρατούν στη χώρα τ@, στα βιώματα και στους στοχασμούς τ@, όπως και στο βασίλειο των λέξεων. Και από αυτήν την άποψη είναι μια εμπειρία που δίνει ιδιαίτερη ικανοποίηση τόσο ατομική όσο και συλλογική, ως εγχείρημα μιας μεταφραστικής κολεκτίβας.
Υπάρχουν επίσης πάντα οι συνηθισμένες μεταφραστικές δυσκολίες. Ενδεικτικά: απόδοση (επιστημονικής και άλλης) ορολογίας, μακροπερίοδος λόγος, συντακτικές και άλλες ιδιαιτερότητες. Το δυνατό χαρτί μας είναι και πάλι η ομαδικότητα. Η μεταφράστρια μπορεί να θέσει μεταφραστικά και άλλα ερωτήματα στα υπόλοιπα μέλη και να πάρει γνώμες. Συζητάμε μεταξύ μας σημεία που μας προβληματίζουν, συμβουλευόμαστε η μία την άλλη. Και βέβαια, μετά την ολοκλήρωση της μετάφρασης, τα κείμενα περνάνε και από τη διαδικασία της επιμέλειας (η οποία γίνεται φυσικά πάντα σε συνεννόηση με τη μεταφράστρια).
Τη Σφίγγα και τις άλλες χίμαιρες μπορεί να τις βρει κανείς στο μπλογκ τους: https://sfiggandotherchimeras.wordpress.com/
Το κείμενο επιμελήθηκε ο Αντώνης Γαζάκης
Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διανομή του άρθρου σύμφωνα με τους όρους της άδειας Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0)
Προσθέστε σχόλιο